|
«Pend-nesihetler» 1 Pend-nesihetlerning qimmiti
1 Dawut padishahning oghli, Isra’iliye padishahi Sulaymanning pend-nesihetliri:
2 bu pend-nesihetler danaliq we telim-terbiyige ige qilar sëni,
yësher ibretlik sözlerning chongqur menisini;
3 terbiyiler sëni aqilanilik bilen yashashqa,
heqqaniy, adil we durus bolushqa;
4 chëchen qilar gol ademlerni,
bilimlik we pem-parasetlik qilar yashlarni.
5 Anglap bularni danalar tëximu dana bolsun,
zërekler aqilane meslihetke ërishsun.
6 Chüshengili bolar bu pend-nesihetlerdin eqliye sözlerni,
temsillerni, aqillarning hëkmetliri we tëpishmaqlirini.
7 Perwerdigardin eyminish eqil-idrakning bashlinishidur.
Exmeqler danaliq we telim-terbiyini kemsitidu.
Yashlargha nesihet
8 Ey oghlum, terbiyisige qulaq sal atangning,
telimige biperwaliq qilma anangning.
9 Ularning telim-terbiyisi bëshinggha taqalghan tajdur,
boynunggha ësilghan altun zenjirdur.
10 Ey oghlum, eger sëni gunahkarlar azdursa,
egeshmigin ulargha.
11 Eger ular:“Kel, bizge qoshul, tuzaq qurayli jan ëlishqa,
birer bigunahni sewebsizla paylap turayli tutushqa.
12 Ölükler makanidek tirik yutayli biz gunahsizlarni,
görge chüshüp ketkendek yoqitayli u saghlam ademlerni.
13 Tartip alayli shu chagh xilmuxil qimmetlik mal-dunyani,
alghan olja bilen toldurayli öylirimizni.
14 Bizge shërik bol, tapqinimiz ortaq bolsun” dësimu,
15 ey oghlum, yoligha kirme ularning, basma bir qedemmu.
16 Chünki ëtishidu ular özlirini yamanliqqa,
aldirishidu hem qan töküshke.
17 Qush tuyup qalghanda tor yëyish bihude awarichiliktur,
18 lëkin shu yamanlar del öz özige ejellik tuzaq qoyidu,
öz jënigha zamin bolidighan ora kolaydu.
19 Haram mal-dunyagha hëris ademlerning aqiwiti shuki,
alidu bu haram mal-dunya ularning jënini.
Danaliqning agahlandurushi
20 Danaliq chaqirmaqta kochilarda, awazi yangrimaqta bazarlarda,
21 ündimekte awat jaylarda,
wez ëytmaqta sheher derwazilirining aldida:
22 – Ey nadanlar, qachanghiche nadanliqta yürisiler?
Ey mazaqchilar, qachanghiche mazaq qilishtin huzur alisiler?
Ey eqilsizler, qachanghiche bilimdin nepretlinisiler?
23 Tenbihlirimge qulaq salghan bolsanglar,
silerge töküp bërettim qelbimdikini,
siler bilen ortaqlishattim oy-pikirlirimni.
24 Lëkin mëni ret qildinglar chaqirghinimda,
hëchqaysinglar ilik almidinglar qolumni uzatqinimda.
25 Perwa qilmidinglar nesihetlirimning hëchqaysisigha,
xalimidinglar qulaq sëlishni tenbihlirimge.
26 Shunga külimen balayi’apetke yoluqqininglarda,
silerni mesxire qilimen wehimige chüshkininglarda,
27 borandek kelgen wehimide qalghininglarda,
balayi’apet quyundek yëtip kelginide,
azab we qayghu silerni muptila qilghinida.
28 Chaqirisiler yalwurup shu chagh mëni,
lëkin bermesmen silerge jawab.
Herqanche izdisenglarmu tapalmaysiler mëni.
29 Chünki nepretlendinglar siler bilimdin,
tallimidinglar eyminishni Xudadin.
30 Qobul qilmidinglar mëning nesihetlirimni,
mensitmidinglar barliq tenbihlirimni.
31 Shunga siler öz bëshinglarni yeysiler,
özünglar kolighan origha özünglar chüshisiler.
32 Berheq, öz jënigha zamin bolidu nadanlar mëni ret qilghanliqtin,
özlirini halak qilidu hamaqetler bighemlikidin.
33 Biraq, manga qulaq salghanlar aman-ësen yashaydu,
yamanliqning wehimisidin xaliy, xatirjem bolidu.
2 Danaliqning ata qilidighanliri
1 Ey oghlum, eger qobul qilsang sözlirimni,
qelbingde saqlisang buyruqlirimni,
2 qulaq salsang danaliqqa,
köngül qoysang eqil-idrakqa,
3 xitab qilsang parasetke teshna bolup,
chaqirisang eqil-idrakni telmürüp,
4 qazsang danaliqni altun-kümüsh qazghandek,
izdiseng uni yoshurun xezine izdigendek,
5 shu chaghda Perwerdigardin eyminishni bilisen,
Xudani heqiqeten tonuyalaysen.
6 Chünki Perwerdigar danaliq ata qilghuchidur.
Bilim bilen eqil-idrak uning sözidin këlur.
7 U saqlap qoyghandur yaxshiliqlarni duruslargha,
özi qalqandur diyanet yolida mangghanlargha.
8 Yolini qoghdaydu u adilliqni yaqlighuchilarning,
saqlaydu u yolini sadiq bendilirining.
9 Shu chagh heqqaniyliq, adilliq we durusluqni tonuysen,
bu yaxshi yollarni chüshinisen.
10 Chünki orun alidu danaliq qelbingdin,
könglüng yayraydu bilimdin.
11 Qoghdaydu sëni pem-parasiting,
muhapizet qilidu hem eqil-idriking,
12 shunda danaliq qutulduridu sëni yaman yoldin,
tilining astida tili barlardin,
13 undaqlar toghra yolni tashlap, zulmette yashar,
14 yamanliq qilishtin xushallinar,
rezillikning nijisliqidin shadlinar,
15 egri yolda mëngip saxtipezlik qilar.
16 Danaliq saqlar sëni zinaxor ayaldin,
shërin-shëker sözlük, buzuq xotundin.
17 Bundaq xotun tashlar yashliqida tegken jorisini,
untup qalar u Xuda aldida qilghan ehdisini.
18 Ölümge apiridighan yoldur uning öyi,
erwahlar makanigha bashlar uning yoli.
19 Uning yënigha barghanlarning birimu qaytalmas,
hayatliq yoligha hem yëtelmes.
20 Sen mang yaxshilarning izidin,
chiqma heqqaniylarning yolidin.
21 Chünki yërimizde makanlishar duruslar,
qëlip qalar diyanetlikler.
22 Lëkin u yerdin tarmar qilinar yamanliq qilghuchilar.
Yulup tashlinar wapasizlar.
3 Yashlargha yol-yoruq
1 Ey oghlum, untuma telimimni,
ching saqla qelbingde buyruqlirimni.
2 Ömür qoshar ular ömrüngge,
aman-ësenlik ëlip këler hayatinggha.
3 Mëhribanliq we sadaqetni tashlima,
ularni marjandek ësiwal boynunggha,
pütüwal qelbingning chongqur qëtigha.
4 Tapisen himmet we izzet shu chaghda,
Xudaning hem ademlerning neziride.
5 Ishenmey öz eqlingge,
ishen pütün qelbing bilen Perwerdigargha,
6 yad et Perwerdigarni her ishta,
ochuq qilar yolungni u shunda.
7 Özüngni eqilliq dep sanima,
Perwerdigardin eyminip, yamanliqqa yolima.
8 Shundaq qilsang, saghlam bolar tëning,
yilikke tolar söngekliring.
9 Ulughla Perwerdigarni, atap mal-dunyayingni,
hediye qilip uninggha hosulungning bash burnini.
10 Shunda tolup tashar ambarliring ashliqqa,
sharab idishliring yëngi sharabqa.
11 Ey oghlum, bash tartma Perwerdigarning terbiyisidin,
bizar bolma uning tenbihidin.
12 Chünki ata terbiyiligendek etiwarliq oghlini,
Perwerdigarmu terbiyiler söygenlirini.
13 Danaliqqa ërishkenler, eqil-idrak tapqanlar bextliktur!
14 Danaliq keltürgen payda kümüshningkidinmu artuqtur,
altundin alghan menpe’ettinmu ewzeldur.
15 U le’el-yaqutlardin qimmetliktur,
herqandaq arzuluq nerseng uninggha teng këlelmestur.
16 Bardur uzun ömür danaliqning ong qolida,
bayliq we shöhret uning sol qolida.
17 Bëghishlar danaliq yoli shad-xuramliq sanga,
yëtekler u sëni amanliqqa.
18 Danaliqni tutup turghuchilar üchün u hayatliq derixidur,
danaliqni mehkem tutqanlarning hemmisi bextliktur.
19 Perwerdigar danaliqi bilen yaratti zëminni,
eqli bilen berpa qildi asmanni.
20 Perwerdigarning danaliqi bilen chongqur qaynamlar ëtildi,
bulutlar shebnem pürkidi.
21 Ey oghlum, ching tut danaliq we pem-parasetni,
köz aldingdin hergiz yoqatma ularni.
22 Ular hayat bexsh ëter jëninggha,
bëzek bolup ësilar boynunggha.
23 Shu chagh yolungda yürisen tinch-aman,
putliship ketmeysen hëchqachan.
24 Yatqanda hëchnëmidin qorqmaysen,
yëtipla tatliq uxlaysen.
25 Qorqma tuyuqsiz kelgen xewptin,
rezillerning bëshigha kelgen weyranchiliqtin.
26 Chünki tayanchingdur Perwerdigar,
u putliringni tuzaqlargha chüshüshtin saqlar.
27 Eger kelse yaxshiliq qilish qolungdin,
yardimingni ayima hajetmenlerdin.
28 Qoshnanggha ëhtiyajliq nerse sende bar bolsa,
“Ete kel, shu chaghda bërey” dep uni qayturma.
29 Qoshnanggha ziyankeshlik qilish niyitide bolma,
chünki u sanga ishinip xatirjem yashidi yëningda.
30 Birersi sanga yamanliq qilmighan bolsa,
uning bilen sewebsiz majiralashma.
31 Zorawangha heset qilma,
uning yolliridin hëchqaysisini tallima.
32 Chünki egri ademler yirginchliktur Perwerdigargha,
duruslargha u yëqin turar emma.
33 Perwerdigarning leniti tëger rezillerning öyige,
u bext ata qilar heqqaniylarning a’ilisige.
34 U mesxirichilerni mesxire qilar,
kichik pë’illargha shepqet yaghdurar.
35 Danalar shan-sherepke muyesser bolar,
nadanlar bolsa shermendilikte qalar.
<
4 Danaliqning ewzelliki
1 Ey oghullirim, atanglarning terbiyisige qulaq sëlinglar.
Eqil-idrak tëpish üchün köngül qoyup anglanglar.
2 Chünki silerge ögitimen ilim-hëkmetni,
terk etmenglar mëning telimlirimni.
3 Kichikimde alghanmen atamning terbiyisini,
idim men anamning yalghuz etiwarliqi,
4 atam manga mundaq ögetkenidi:
– Yürikingde saqlighin sözlirimni,
emel qilghin buyruqlirimgha,
yashaysen bextlik shunda.
5 Eqil tap, ërish danaliqqa,
untuma ëytqanlrimni, sözümdin chiqma.
6 Danaliqtin waz kechme, u sëni qoghdar,
uni söygin, u sëni muhapizet qilar.
7 Danaliqqa ërishishtur danaliqning bashlinishi,
eqil tap, bërip bolsimu pütün bayliqingni.
8 Danaliqni etiwarlighin, u sëni üstün qilar.
Uni quchaqla u sëni shöhretke ërishtürer.
9 Danaliq taqar körkem taj bëshinggha,
in’am qilar sherep tajinimu sanga.
10 Sözlirimni angla, qobul qil, ey oghlum,
shunda uzun bolar ömrüng.
11 Men sanga körsettim danaliqning yolini,
yëteklidim toghra yolda mëngishni.
12 Tosalghugha uchrimaysen mangghiningda,
putliship ketmeysen yügürginingde.
13 Alghan terbiyini ching tut, ayrilma, obdan saqla uni,
u sëning hayatingdur chünki.
14 Kirme rezillerning yoligha,
yürme yamanlarning izida.
15 Özüngni qachur, ötme hem ularning yolidin,
burulup ötüp ketkin ulargha yolimastin,
16 chünki uxliyalmas ular yamanliq qilmighiche,
uyqusi kelmes birersini yiqitmighiche.
17 Ular yer rezillikning nënini.
Icher zorawanliqning sharabini.
18 Tang nurigha oxshar heqqaniylarning yoli,
quyash toluq kötürülgiche nurlinar yorughansëri.
19 Qarangghu zulmetke oxshar rezillerning yoli,
bilmes ular özlirining nëmige putliship këtishini.
20 Ey oghlum, sözlirimni köngül qoyup angla.
Obdan qulaq sal ëytqanlirimgha,
21 ularni köz aldingdin yoqatma,
qelbingning chongqur qëtida saqla.
22 Chünki chüshengenler üchün bu sözler hayatliqtur,
ularning ten saghlamliqidur.
23 Pak tut bar küchüng bilen qelbingni,
u hayat buliqidur chünki.
24 Bir ëghizmu egri gep qilma.
Tilingni hiyligerliktin saqla.
25 Aldinggha tikkin közliringni,
toghra tashla hem neziringni.
26 Herbir qedimingni al toghra,
ong bolidu mangghan yolliring shunda.
27 Ong, solgha chetlimey, algha basqin,
yiraq tut putliringni yamanliqtin.
5 Zina qilmasliqqa agahlandurush
1 Ey oghlum, hëkmetlik sözlirimge köngül qoyghin,
aqilane meslihetlirimge qulaq salghin.
2 Shunda ayrilmas eqil-idrak sendin,
durus sözler töküler lewliringdin.
3 Hesel tamar buzuq xotunning lewliridin,
siliqtur uning sözliri zeytun yëghidin.
4 Lëkin u ëlip kelgen aqiwet achchiqtur kekridek,
azab-oqubetliktur xenjer bilen tilghandek.
5 Ölümge bashlar uning tutqan yoli.
Ölükler makanigha ëlip barar basqan qedemliri.
6 U hayatliq yolini oylapmu qoymas,
egri yollarda tënep yürgenlikini özi bilmes.
7 Ey oghullar, sözlirimni köngül qoyup anglanglar.
Dëgenlirimdin chiqmanglar.
8 Bundaq xotundin nëri qach!
Uning bosughisigha yëqin yolima!
9 Bolmisa, öz izzitingni yoqitisen,
rehimsizge qerzdar bolisen.* Bu yerde uning zinaxorluq qilghanliqi bayqalghandin këyin ayalning ëri yaki a’ilisidikilerge qerzdar bolidighanliqi meniside bolushi mumkin.
10 Bayliqingdin yatlar behrimen bolar,
mëhnet qilip tapqanliring özgining öyide qalar.
11 Nale-peryad chëkisen ömrüngning axirida,
hëch madar qalmighanda ten we wujudungda.
12 Shu chagh deysenki:
– Nëmishqimu terbiyini öch körgendimen?
Könglümde tenbihlerni mensitmigendimen?
13 Ustazlirimning sözini anglimighandimen?
Manga terbiye bergenlerge qulaq salmighandimen?
14 Tas qaldim mana shermende bolushqa,
yighilghan jama’et aldida.
15 Ichkin öz kölchikingning suyidin,
öz quduqungdiki süzük sudin.
16 Tashsunmu bulaqliring tashqirigha, östengliring kochilargha?
17 Ular mensup bolsun sangila,
ularni özgiler bilen ortaqlashma.
18 Quduqung beriketlik bolsun,
yashliqingda alghan ayalingdin huzur alghin.
19 U këyiktek söyümlük, maraldek chirayliqtur,
uning köksi sëni qana’etlendürsun,
muhebbitige da’im sheyda bolghin.
20 Oghlum, nëmishqa sheyda bolisen buzuq xotungha?
Nëmishqa atisen özüngni zinaxor xotunning qoynigha?
21 Perwerdigarning köz aldididur insanning qilghanliri,
közitip turidu u uning barliq yollirini.
22 Chüshüridu yamanning qilmishliri özini tuzaqqa.
Ilinidu u öz gunahi bilen sirtmaqqa.
23 U özini tutalmasliqidin öz jënigha zamin bolidu.
Chëkidin ashqan exmeqliqi tüpeyli yoldin azidu.
*9 6 Nadanliqtin hezer eyleshke dewet
1 Ey oghlum, këpil bolghan bolsang dostunggha,
yaki qol bergen bolsang kapalet üchün birawgha,
2 tutulup aghzingdin chiqqan sözüng bilen,
baghlinip qalghan bolisen öz wedeng bilen,
3 qutuldurush üchün özüngni buningdin,
bundaq qil, u kishining yënigha derhal barghin,
uningdin ötünüp sora töwenchilik bilen,
chünki uning ilkidisen bergen wedeng bilen.
4 Qutulmighiche uxlap yatma, kirpik qaqma,
5 azad qil özüngni owchi qolidin qachqan këyiktek,
owchining toridin qutulghan qushtek.
6 Ey hurun, al chümülilerdin ülge,
eqil tap qarap ularning herikitige.
7 Yoqtur bashliq, nazaretchi, hökümdar ularda.
8 Lëkin teyyarlar ular qishning ozuqini yazda,
ashliq toplar hosul yighish waqtida.
9 Ey hurun, sen qachanghiche uxlaysen?
Qachan ornungdin turisen?
10 Deysenki:
bir’az közümni yumuwalay, birdem uxliwalay,
yene birdem put-qolumni almap yëtiwalay.
11 Yëtiwerseng yëninggha këler qaraqchidek namratliq,
qoralliq bulangchidek hem mohtajliq.
12 Öktemler bilen yamanlar yalghan-yawidaq sözlep yüridu.
13 Köz qisip, put-qoli bilen sheret qilidu,
14 qara niyiti bilen yamanliq pilanlaydu,
hemishe jëdel-majira tëridu.
15 Shunga, këlidu tuyuqsiz bala-qaza ulargha,
birdinla bitchit bolup qalar qutquzulghusiz halgha.
16 Perwerdigarning yirginidighan ishi alte,
yaq, nepretlinidighan ishi yette.
17 Ular bolsimu tekebbur qaraydighan köz,
yalghan-yawidaq sözleydighan til,
bigunahlarning jënini alidighan qol,
18 suyiqest oylaydighan köngül,
yamanliqqa yügüridighan put,
19 aghzidin yalghanchiliq tökülidighan saxta guwahchi,
hem qërindashlar ara majira chiqarghuchi.
20 Ey oghlum, emel qil buyruqigha atangning,
chiqma telimidin anangning.
21 Ornitip ularning sözini qelbingge,
ësiwal marjan qilip boynunggha.
22 Negila barsang, yol bashlar u sanga,
qoghdar sëni uxlighiningda,
meslihet bërer sanga oyghanghiningda.
23 Chünki buyruq bolsa chiraghdur,
telim bolsa nurdur,
terbiyining özi hayat yolidur.
24 Ular saqlar sëni buzuq xotundin,
zinaxor xotunning shërin sözliridin.
25 Bërilip ketme uning güzellikige,
esir bolup ketme qash-köz oynitishigha.
26 Nan heqqi yëter pahishe ayalgha,
özgining xotuni eziz jëningni alar qarigha.
27 Kiyimi köymemdu ëtikige chogh salghuchining?
28 Puti köymemdu chogh üstide mangghuchining?
29 Oxshashtur özgining xotuni bilen zina qilghuchining aqiwiti,
qutulalmas jazadin uning bilen bir orunda yatsa kimki.
30 Kishiler kemsitmeydu achliqtin oghriliq qilghan oghrini,
31 lëkin tutulup qalsa, töleydu u birge yette hesse tölemni,
tapshuridu öy ichidiki barliq bisatini.
32 Emma özgining ayali bilen zina qilghuchi,
yoqtur eqli, halak qilidu öz özini.
33 U choqum shermende bolup, tayaq yeydu,
yuyup chiqarghusiz reswachiliqqa qalidu.
34 Chünki ayalning ëri ghezepke këler kündeshlik otida,
hergiz rehim qilmas u intiqam alghanda.
35 Herqandaq tölemge u qarapmu qoymas,
bersengmu qanchilik sowghat, u razi bolmas.
7 Buzuq xotun
1 Ey oghlum, emel qil sözlirimge,
buyruqlirimni qedirle.
2 Emel qil ulargha, bextlik yashaysen shunda.
Telimlirimni köz qarichuqungdek asra.
3 Ularni tëngip barmaqliringgha,
pütüwal qelbingning chongqur qëtigha.
4 Acha-singil dep tonughin danaliqni,
uruq-tughqan dep atighin parasetni.
5 Shunda saqlar ular sëni zinaxor ayaldin,
tili shërin, buzuq xotundin.
6 Öyümning dërize penjirisidin tashqirigha qarighinimda bir qëtim,
7 sadda yashlar ara bir eqilsiz yigitni körüp qaldim.
8 U kocha yaqilap mëngiwerdi.
Bir xotunning doqmushtiki öyi terepke mëngip qaldi.
9 Bu, kün pëtip, këche qarangghusi chüshüshke bashlighan waqit idi.
10 Mana, bir xotun yigitning aldigha chiqip, uning bilen körüshti.
U pahishidek yasiniwalghan bolup, niyiti buzuq idi.
11 Bishem we bashbashtaq bolup, u öyide olturmaytti.
12 Erlerni ëziqturushqa saqlaytti herbir doqmushta,
bezide kochilarda, bezide bazarlarda.
13 U hëliqi yigitke ësilip, söyüp, qëlinliq bilen ëytti:
14 – Öyümde bar “amanliq qurbanliqi”ning göshi,
bügün qildim Xudagha wede qilghan bu qurbanliqni.
15 Shunga, siz bilen körüshüsh üchün chiqqanidim,
emdi sizni izdep tëpiwaldim.
16 Kariwitimni Misirning renglik yapquchliri bilen yaptim.
17 Orun-körpilirimge murmekki, mu’etter we darchinlar chachtim.
18 Këling, tang atquche qënip oynishayli,
bir-birimizning qoynida lezzetlineyli.
19 Chünki ërim öyde yoq, chiqip ketti yiraq seperge,
20 ëlip bir hemyan kümüsh tengge, öyge qaytmaydu ay tolghuche.
21 Bend qildi ayal uni özige shërin sözliri bilen,
ëziqturdi uni yaghlima gep bilen.
22 Yash yigit u ayalgha oylimayla egeshti,
qushxanigha ëlip mangghan öküz kebi,
qapqangha chüshüsh aldidiki bugha kebi,
23 qiltaqqa özini ëtiwatqan qush kebi,
oq tëship ötmigüche uning jigirini,
bilmes u Zinaning hayatigha zamin ikenlikini.
24 Ey oghullirim, emdi qulaq sëlinglar sözlirimge,
ëtibar bëringlar dëgenlirimge.
25 Bundaq xotun yoligha mayil bolmisun könglünglar,
uning yoligha kirip adiship ketmenglar.
26 Bundaq ayal nabut qilghan nurghun kishilerni,
hayatidin ayrighan sansiz erlerni.
27 Ëlip barar uning öyi görge,
ölükler makanidiki chongqur yerge.
8 Danaliqning özini teriplishi
1 Danaliq chaqirmidimu?
Eqil-idrakning awazi yangrimidimu?
2 Turup u yol boyidiki ëgiz jaylarda,
töt kochilarda,
3 jakarlimaqta sheher derwazilirining yënida,
sheherge kirish ëghizlirida:
4 ey insanlar, silerni chaqiriwatimen,
adem balilirigha xitab qiliwatimen.
5 Ey gol ademler, ögininglar zëreklikni,
ey nadanlar, ögininglar eqlinglarni ishlitishni.
6 Qulaq sëlinglar, ëytmaqchimen yüksek ishlarni,
durustur aghzimdin chiqqanliri.
7 Heqiqetni sözleymen, yalghan sözleshtin nepretlinimen.
8 Ëytqanlirimning hemmisi heqtur,
uningda hiyligerlik yaki saxtiliq yoqtur.
9 Ëniqtur barliq sözlirim chüshengenlerge,
toghridur ular bilim alghanlargha.
10 Qobul qilinglar kümüshning ornigha nesihetlirimni,
sap altunning ornigha bilimni.
11 Chünki danaliq le’el-yaqutlardinmu qimmetliktur,
herqandaq arzuluq nerse uninggha teng këlelmestur.
12 Men danaliqmen, eqil-idrak bilen bille yashaymen.
Bilim we pem-parasetning igisimen.
13 Perwerdigardin eyminish yamanliqtin nepretlinishtur.
Nepretlinimen tekebburluq, menmenlik, yaman yol, yalghan sözdin.
14 Igisimen nesihet we hëkmetning,
eqil hem küch-qudretning.
15 Men arqiliq höküm süridu padishahlar,
adil qanun-perman chiqiridu hökümdarlar.
16 Men arqiliq idare qilidu hoquqdarlar,
emeldarlar, barliq adil höküm chiqarghuchilar.
17 Söyimen menmu mëni söygenlerni,
tapalaydu tiriship izdigenler mëni,
18 mende bardur bayliq we shöhret,
tügimes mal-dunya we heqqaniyet.
19 Men bëridighan mëwe altundin, hetta sap altundin qimmetliktur.
Mendin këlidighan payda sap kümüshtinmu ewzeldur.
20 Men heqqaniyet yolida mangimen,
adalet yolida ilgirileymen.
21 Mëni söygenlerge bayliq bërimen,
ularning xezinilirini toldurimen.
22 Perwerdigar wujudqa keltürgen mëni öz ishlirini bashlishidin burunla,
hemme mewjudatlarning hëch nëmini yaritishtin burunla,
23 berpa bolghanmen elmisaqtila, ezeldin tartipla,
yer-zëmin tëxi yaritilmastila.
24 Törelgenmen dëngiz-okyanlar yoqtila,
bulaqlar köz achmastila,
25 törelgenmen ëgiz taghlar shekillenmestila,
töpilikler peyda bolmastila,
26 Xuda bipayan zëmin, keng dalilarni yaratmastila,
zëmindiki topa-changlar tëxi mewjut bolmastila.
27 U yerde idim Xuda asmanni ornatqinida,
dëngiz yüzige upuq siziqini sizghinida,
28 asmangha bulutlarni orunlashturghinida,
dëngiz-okyanlarni su bilen toldurghinida,
29 u sular tashmisun dep, emr qilip dëngizgha chek qoyghinida,
yer-zëminning ulini belgiliginide.
30 Men uning yënidiki usta hünerwen idim.
Her küni men uning xushalliqi idim,
menmu herda’im uning huzurida shadlinattim.
31 U yaratqan pütkül alem üchün shadlinattim.
Dunyadiki insanlardin söyünettim.
32 Emdi manga qulaq sëlinglar, ey oghullar,
neqeder bextliktur yolumni tutqanlar!
33 Telim-terbiyemge qulaq sëlip, eqil tëpinglar,
ulargha biperwaliq qilmanglar.
34 Neqeder bextliktur ishik aldimdin ketmey her küni,
bosughamda kütüp sözümni anglaydighan kishi!
35 Chünki mëni tapqanlar hayatliqni tapar.
Perwerdigarning raziliqigha ige bolar.
36 Özi ziyan tartar mëni qoldin bërip qoyghanlar,
ölümni yaxshi körgenlerdur mëni yaman körgenler.
9 Danaliqning chaqiriqi
1 Saldi danaliq bir öy özige,
ornatti yette tüwrük uninggha.
2 Soyup mal, teyyarlap sharabni,
yaydi u dastixinini.
3 Ewetti dëdeklirini öz ziyapitige chaqirishqa,
turghuzdi sheherning eng ëgiz jaylirida:
4 “Ey saddilar, bu yerge këlinglar!” dep chaqirghuzdi,
eqilsizlerge u mundaq ëytti:
5 “Etken ghizayimgha ëghiz tëginglar,
teyyarlighan sharabimni ichinglar.
6 Nadanliq yolini tashlanglar, bextlik yashaysiler shunda,
mënginglar aqilliq yolida”.
7 Kimki tenbihlise mazaq qilghuchilarni, uchrar ahanetke,
eyiblise rezillerni, qalar haqaretke.
8 Eyiblime mazaq qilghuchilarni, bolmisa sanga öch bolup qalar,
ger eyibliseng danalarni, söyer sëni ular.
9 Telim berseng danagha, ziyade bolar uning eqli,
ögetseng heqqaniy ademge, ashar uning bilimi.
10 Perwerdigardin eyminish danaliqning bashlinishidur.
Birdinbir Muqeddes bolghuchini bilishning özi eqil-idraktur.
11 Manga egeshseng, ömrüng uzun bolar.
Yëshinggha yash qoshular.
12 Dana bolsang, özüng körisen paydisini,
mazaq qilsang, özüng tartisen ziyinini.
Nadanliqning chaqiriqi
13 Nadanliq oxshar bishem we hëchnëmige qarimaydighan kalwa xotungha,
14 olturup u öyining ishiki aldida,
sheherning eng ëgiz jayida,
15 yënidin ötüp, tüz yolda këtiwatqanlargha towlidi:
16 “Ey saddilar, bu yerge këlinglar!” dep chaqirdi,
eqilsizlerge hem mundaq ëytti:
17 “Oghrilap ichken su tatliqtur,
yoshurup yëgen nan temliktur”.
18 Biraq, bilmes anglighuchilar u yerning erwahlar makani ikenlikini,
öyige chaqirilghanlarning görge kirip bolghanliqini.
10 Sulayman padishahning pend-nesihetliri
1 Sulayman padishahning pend-nesihetliri:
dana oghul shadlandurar atisini,
nadan oghul qayghugha salar anisini.
2 Payda bermes haram bayliq,
ölümdin qutuldurar heqqaniyliq.
3 Ach qoymas Xuda heqqaniylarni,
emelge ashurmas yamanlarning arzusini.
4 Namrat bolar qol qoshturup olturghanlar,
bayliq keltürer öz qoli bilen ishchanlar.
5 Eqil-idrakliq oghuldur hosulni waqtida yighqan,
uyatqa qalduridighan oghuldur orma mezgilide uxlighan.
6 Beriket heqqaniylarning bëshigha yaghar,
zorawanliqini yamanlarning sözliri yoshurar.
7 Heqqaniylar mubarek eslimiler qaldurar.
Yamanlarning nami tëzla untulup qalar.
8 Qelbide danaliq bolghan nesihetni qobul qilar,
exmeqlerche sözligen balagha qalar.
9 Diyanet yolida mangghanning qedimi bixeterdur,
egri yolda yürgenning quyruqi bir tutamdur.
10 Gherezlik köz qisqan ghem-qayghuni keltürüp chiqirar,
exmeqlerche sözligen balada qalar.
11 Hayatliq buliqidur heqqaniyning sözi,
yoshurar zorawanliqini yamanlarning tili.
12 Öchmenlik jëdel-majira qozghar,
mëhir-muhebbet barliq gunahlarni yapar.
13 Aqilning lewliridin danaliq tamar,
eqilsizning dümbisige derre teyyar turar.
14 Danalar bilimini ichide saqlar,
exmeqning tili halaket chaqirar.
15 Baylarning mezmut qorghinidur öz bayliqi.
Namratlarning halakitidur öz yoqsuzluqi.
16 Hayatliqtur heqqaniyning ërishkini,
gunahtur rezilning tapqini.
17 Terbiyini qobul qilghuchi hayatliq yolididur,
tenbihni ret qilghuchi yoldin azghan kishidur.
18 Öchmenlikini yoshurghuchining sözi yalghan.
Exmeqtur bashqilargha töhmet chaplighan.
19 Gunahtin xaliy bolmas köp sözleydighan,
danadur tilini tartqan.
20 Sap kümüshtur heqqaniyning lewzi,
erzimestur yamanlarning köngli.
21 Heqqaniyning sözi köpke ozuq bolar,
exmeqler eqilsizliqidin halak bolar.
22 Bayliq keltürer Perwerdigarning berikiti,
qoshmas bu bayliqqa derd-elemni.
23 Huzurlinar eqilsiz yamanliq qilghinidin,
zoqlinar aqil danaliq ishidin.
24 Yamanning qorqqini uning bëshigha chüsher,
heqqaniylarning arzusi emelge ashar.
25 Quyundin këyin yaman adem yoqilar,
heqqaniy adem menggülük uldek mezmut qalar.
26 Sirke chishni, tütün közni ëchishturar,
hurun özini ishqa salghuchini aware qilar.
27 Uzartar Perwerdigardin eyminish ömürni,
qisqa bolar yamanlarning ömri.
28 Shadliq ëlip këler heqqaniylarning ümidi,
yoqqa chiqar yamanlarning kütkini.
29 Perwerdigarning yoli diyanetlikler üchün bashpanahdur,
yamanliq qilghuchilar üchün halakettur.
30 Mustehkem turar heqqaniy adem öz ornida,
uzun turalmas yamanlar zëminda.
31 Heqqaniyning aghzidin danaliq töküler,
yalghan sözleydighan til kësiler.
32 Heqqaniyning sözi kishilerge yaqar,
yamanlarning aghzidin quwluq-shumluq chiqar.
11
1 Perwerdigar yirginer mekkarning tarazisidin,
xursen bolar heqqaniyning taraza tëshidin.
2 Tekebburluq keynidin këler shermendilik,
hemrah bolar kemterlikke danaliq.
3 Yëtekler duruslarni diyanetliki,
weyran qilar kazzaplarni öz hiyligerliki.
4 Mal-dunyaning paydisi bolmas Xuda ghezepke kelgen küni,
heqqaniyliq bolsa ölümdin qutquzar ademni.
5 Diyanetlik kishining heqqaniyliqi uning yolini ochuq qilar,
yaman adem öz yamanliqidin yiqilar.
6 Duruslarni heqqaniyliqi qutquzar,
satqunlar öz nepsidin tutular.
7 Ölse yaman adem, arzusi yoqqa chiqar,
bay bolush ümidi köpükke aylinar.
8 Heqqaniy kishi külpettin qutuldurular,
yaman adem eksiche külpetke duchar bolar.
9 Xudasizlar yëqinini tili bilen halak qilar,
heqqaniylar bilimi bilen qutquzular.
10 El-yurt shad bolar, heqqaniylar ronaq tapsa,
tentene qilar, yamanlar halak bolsa.
11 El-yurt güllep yashinar duruslarning beriket tileshliridin,
xarab bolar yamanlarning tilidin.
12 Eqilsiz kemsiter yëqinini,
süküt qilar eqil igisi.
13 Chëqimchi ashkarilar mexpiyetlikni,
ishenchlik kishi ching saqlar sirni.
14 El weyran bolar, meslihetsiz bolsa,
ghelibe qilar meslihetchiler köp bolsa.
15 Köp ziyan tartar yatqa këpil bolghuchi,
aman bolar këpilliktin bash tartquchi.
16 Sazawer bolar latapetlik ayal hörmetke,
peqet ige bolar zorawanlar bayliqqa.
17 Keltürer rehimdil özige payda,
uchritar rehimsiz özini ziyangha.
18 Köpüktek bolar yamanlarning tapqini.
Choqum in’am alar heqqaniyliq uruqini chachquchi.
19 Hayatliqqa ërisher chin heqqaniy kishi,
ölümge yüzliner yamanliqni qoghlashquchi.
20 Perwerdigar yirginer köngli egrilerdin,
xursen bolar yoli diyanetliklerdin.
21 Sözsizki, yamanlar choqum jazalinar,
heqqaniylarning ewladi qutquzular.
22 Hösni bar eqli yoq xotun oxshar,
choshqa tumshuqigha ësilghan altun halqigha.
23 Yaxshiliqqa bashlar heqqaniylarning arzusi,
ghezep-neprette qaldurar yamanlarning kütkini.
24 Biri sëxiy bolup, bayliqi yenila ashar,
yene biri bëxil bolup eksiche namratlishar.
25 Ronaq tapar merdler,
su bergenlerge su bëriler.
26 Qalar ashliqni waqtida satmighanlar xelqning lenitige,
beriket tiliner ashliqni waqtida sëtip bergenlerge.
27 Yaxshiliq qilishqa intilgüchi körer yaxshiliq,
yamanliq qilishni közligüchige këler yamanliq.
28 Yiqilip chüsher mal-dunyasigha tayanghanlar,
etiyazning bixidek kökler heqqaniylar.
29 Miras alalmas öyidikilerge külpet keltürgüchi,
dananing chakiri bolup qalar eqilsiz kishi.
30 Hayatliq derixidur heqqaniyning mëwisi,
aqildur kishilerning qelbini utquchi.
31 Sewenlikliri üchün bu dunyada jazalanghan tursa heqqaniylar,
yamanlar bilen gunahkarlarning aqiwiti nëme bolar?
12
1 Terbiyini söygen bilimni söygüchidur.
Tenbihni öch körgen hamaqettur.
2 Yaxshi adem Perwerdigarning shapa’itige muyesser bolar,
betniyet ademni Perwerdigar jazagha höküm qilar.
3 Adem yamanliq qilip aman bolmas,
heqqaniylarning yiltizi qomurulmas.
4 Peziletlik ayal ërining tajidur,
shermende xotun ërining küchini xoratquchidur.
5 Heqqaniylarning oyliri adilliqtur,
yamanlarning meslihiti mekkarliqtur.
6 Qan tökidighan tuzaqtur yamanlarning tili,
ademni tuzaqtin qutquzar heqqaniylarning sözi.
7 Yamanlar weyran qilinip yoqilar,
heqqaniylarning öyi mezmut turar.
8 Eqil-idrikige qarap adem maxtashqa sazawer bolar,
egri oy-pikirlik kishi közge ilinmay qalar.
9 Ëtibarsiz qaralsimu chakar yallighan kishi,
özini chong tutup nangha zar bolghuchidin yaxshi.
10 Heqqaniy adem öz mal-warinini asrimay qalmas,
yaman ademning “rehimdilliki” zalimliqtur xalas.
11 Yërige ishligenning qorsiqi toq.
Quruq xiyal sürgenning eqli yoq.
12 Köz qizartar rezilning oljisigha yamanlar,
yiltiz tartip mëwe bërer heqqaniylar.
13 Yaman kishi öz aghzining gunahidin tutular,
heqqaniy adem müshküllüktin qutular.
14 Adem yaxshi sözi bilen yaxshiliq tapar,
mëhniti bilen in’amgha sazawer bolar.
15 Exmeqning yoli öz neziride toghridur,
nesihetke qulaq salghuchi danadur.
16 Tëzla biliner kelse exmeqning achchiqi,
haqaretke uchrighanda zërek chandurmas inkasini.
17 Bildürer heq sözligüchi adilliqni,
yalghan guwahliq bergüchi saxtiliqni.
18 Oylimayla qilghan söz qilichtek tiqilar,
danalarning sözi dawa bolar.
19 Rast gep menggü put tirep turar,
yalghan gep birdemlik bolar.
20 Yaman niyetlik kishining könglide hiyligerlik bolar.
Tinch-amanliqni dewet qilghuchilar xushalliq tapar.
21 Heqqaniy ademning bëshigha hëch külpet chüshmes,
reziller bextsizliktin qutulalmas.
22 Perwerdigar yirginer yalghan sözlerdin,
xursen bolar söz-herikiti semimiy bolghanlardin.
23 Bilindurmes zërekler öz bilimini,
ashkarilar exmeqler özining nadanliqini.
24 Tirishchan qol hoquq tutar,
hurun alwangha tutular.
25 Mükcheyter ghem-endishe kishini,
xush qilar bir ëghiz yaxshi söz ademni.
26 Heqqaniylar yëqinigha yol körsiter,
yamanlarning yoli özlirini azdurar.
27 Hurun hetta ëriner pishurushqa owlighan owni,
tirishchanliq bolsa ademning qimmetlik bayliqi.
28 Heqqaniylarning yolida hayatliq bardur,
bu yol ölümge yëteklimeydighan yoldur.
13
1 Dana oghul atisining terbiyisige köngül qoyar,
mesxire qilghuchi tenbihtin özini tartar.
2 Yaxshi adem öz sözidin yaxshiliq tapar,
xa’inlar zorawanliqning koyida bolar.
3 Aghzi ching jënini saqlap qalar,
aghzi ittik halaketke yüz tutar.
4 Ërishelmes hurunlar köngli xalighan her qandaq nersige,
ërisher tirishchanlar barliq arzusigha.
5 Yalghanchiliqtin yirginer heqqaniylar,
uyatsizliq qilip shermende bolar yamanlar.
6 Adilliq qoghdar heqqaniyni,
rezillik yiqitar gunahkarni.
7 Beziler bay körsiter özini, lëkin bu quruq sölettur,
beziler yoqsul körsiter özini, emma katta baylardur.
8 Bayliq bayning jënigha tölem bolar.
Yoqsul tehdittin xaliy bolar.
9 Parlap turar heqqaniyning nuri,
öchürüler yamanning chirighi.
10 Chiqar peqet jëdel-majira kibirliktin,
tëpilar danaliq nesihet anglaydighanlardin.
11 Asan ërishken bayliq beriketsiz bolar,
mëhnet qilip tapqini beriketlik bolar.
12 Uzaqqa sozulghan ümid köngülni yërim qilar,
arzusigha yetmek xuddi hayatliq derixige ërishkendek bolar.
13 Xudaning sözige sel qarighuchi özige halaket keltürer,
uning emrlirige emel qilghan tartuqqa ërisher.
14 Hayatliq buliqidur danalarning telimi,
u ejel tuziqidin xalas qilidu ademni.
15 Eqil-idrak himmet tapquzar,
xa’inning yoli musheqqetlik bolar.
16 Zërek bilimige tayinip ish qilar,
hamaqet öz nadanliqini ashkarilar.
17 Duchar bolar balagha yaman elchi,
ëlip këler shipaliq sadiq elchi.
18 Terbiyini ret qilghuchi namratliship uyatqa qalar,
tenbihni qobul qilghuchi izzetke ige bolar.
19 Emelge ashqan arzu shërindur kishige,
yamanliqini tashlash yirginchliktur hamaqetke.
20 Danalar bilen bille yürgen dana bolar,
hamaqetlerge hemrah bolghan ziyangha uchrar.
21 Gunahkarlarning keynidin bala qoghlishar,
heqqaniylar yaxshi in’am alar.
22 Yaxshi adem miras qaldurar ewladlirigha,
gunahkarlarning mal-dunyaliri qalar heqqaniylargha.
23 Yoqsulning boz yëri tërilishi bilen mol hosul bërer,
biraq adaletsizlik tüpeylidin tartiwëlinar.
24 Oghlidin tayaqni ayisa, uni öch körgenlik bolar,
oghlini söyse, del waqtida uninggha terbiye qilar.
25 Heqqaniy adem toyghuche ghizalinar,
yamanning qorsiqi achliqta tartishar.
14
1 Aqil ayal a’ilisini ronaq tapquzar,
exmeq ayal öz qoli bilen a’ilisini buzar.
2 Perwerdigardin eyminer toghra yolda mangghuchi,
közge ilmas uni egri yolda yürgüchi.
3 Toqmaq bolar özige exmeqning tekebbur aghzi,
özini qoghdar aqilning tili.
4 Öküzüng bolmighanda oqur quruq turar,
lëkin öküzning küchi bilen mol hosul bolar.
5 Aghzidin yalghan söz chiqmas sadiq guwahchining,
tiniqidin yalghanchiliq chiqip turar saxta guwahchining.
6 Mazaq qilghuchining danaliqni izdishi bihudidur,
aqilgha bilim ëlish asandur.
7 Nëri tut özüngni exmeqtin,
alalmaysen ne bilim uning lewzidin.
8 Zërekning danaliqi öz yolini chüshengenlikide,
exmeqlerning eqilsizliqi aldamchiliq qilishida.
9 Mesxirilik küler exmeqler gunahqa,
kengchilik bolar heqqaniylarning arisida.
10 Yürek öz derdini özila bilidu,
xushalliqighimu bashqilar shërik bolalmaydu.
11 Öyi weyran bolar yamanning,
güllep yashnar heqqaniyning.
12 Bezi yollar toghridek körüner kishige,
lëkin axiri ëlip barar ölümge.
13 Bezide külüp tursimu, azab yürekni aghritar,
xushalliq bezide ghem-qayghu bilen axirlishar.
14 Yoldin chiqqanlar tëgishlik jaza tartar.
Yaxshi adem yaxshiliqidin tartuqlinar.
15 Gol kishi ishinip këter hemme gepke,
zërek adem oylinar her qedemde.
16 Dana ëhtiyatchan bolup, yamanliqtin nëri turar,
eqilsiz bengbash bolup, biperwaliq qilar.
17 Mijezi ittik adem exmiqane ish qilar,
betniyet nepretke qalar.
18 Gol ademlerge exmeqliq miras qalar,
zëreklerge bilim taj bolup taqilar.
19 Bash ëger yamanlar yaxshilarning aldida,
reziller heqqaniyning derwazisi aldida.
20 Namratqa yëqinimu öch bolar hetta,
dost tartidighanlar köp bolar baygha.
21 Yëqinini pes körgen gunahkardur,
hajetmenlerge rehim qilghan bextliktur.
22 Berheq, yaman niyetlik yoldin adishar,
yaxshi niyetlik muhebbet we sadiqliqni tapar.
23 Këler herbir mëhnettin payda,
qaldurar quruq parang ademni mohtajliqta.
24 Aqilning ërishken bayliqi uning shöhret tajidur,
nadanliqidin exmeqqe peqet nadanliq qalur.
25 Qutquzar kishilerning hayatini chin guwahliq bergüchi,
xa’inliq qilar tiniqidin yalghanchiliq chiqip turghuchi.
26 Perwerdigardin eymengüchining yölenchüki bar,
uning balilirimu himayige ige bolar.
27 Perwerdigardin eyminish buliqidur hayatliqning,
kishini xaliy qilar tuziqidin ölümning.
28 Padishahning shan-sheripi puqrasining köp bolushidin,
hökümdarning halakiti puqrasining yoq bolushidin.
29 Eqil-idrakqa ige ëghir-bësiq kishi,
ashkarilar exmeqliqini chëchilghaq kishi.
30 Tenning saghlamliqidur köngül xatirjemliki,
chiritar hesetxorluq söngekni.
31 Kembeghelni ezgenlik uning Yaratquchisigha haqaret keltürgenliktur,
hajetmenge shapa’et qilghanliq uning Yaratquchisini ulughlighanliqtur.
32 Yaman yamanliqi tüpeylidin yiqilar,
heqqaniy sekratta yatqandimu bashpanahigha özini tapshurar.
33 Alar danaliq aqilning könglide chongqur orunni,
bildürer exmeqlerning arisidimu özini.
34 Kötürer heqqaniyet xelqning abruyini,
nomusqa qaldurar gunah herqandaq elni.
35 Chëchen emeldargha yaghar padishahning iltipati,
shermende emeldargha bolsa uning ghezipi.
15
1 Mulayim jawab basar ghezepni,
qopal söz qozghar achchiqni.
2 Danalarning sözi bilimge jelp qilar,
exmeqlerning aghzidin nadanliq yaghar.
3 Her yerge chüsher Perwerdigarning neziri,
küzitip turar u yaxshi-yamanni.
4 Hayatliq derixidur mulayim til,
kishining rohini chüshürer hiyle-mikirlik til.
5 Ret qilar exmeq atisining terbiyisini,
zërek bolar tenbihke qulaq salghuchi.
6 Öyide mol bayliq bolar heqqaniyning,
bala-qaza ëlip këler tapqini yamanning.
7 Bilim tarqitar dananing tili,
uninggha oxshimas eqilsizning dili.
8 Perwerdigargha yirginchliktur yamanlarning qurbanliqi,
uning xursenlikidur adillarning du’asi.
9 Perwerdigargha yirginchliktur yamanning yoli,
yaxshi körer u heqqaniyliqni izdigüchini.
10 Duch këler qattiq jazagha toghra yolni tashlighuchi,
halak bolar tenbihini ret qilghuchi.
11 Perwerdigargha ayan tursa ölükler makani,
tëximu ayan bolmasmu insanlarning dili?
12 Mesxire qilghuchi tenbihni yaqturmas,
danalarning aldigha u barmas.
13 Köngül shad bolsa, xush chiray bolar,
qelb azablansa, rohi sunar.
14 Teshna bolar bilimge aqilning yüriki,
qana’et tapar nadanliqtin eqilsizning aghzi.
15 Kembeghelning herbir küni musheqqetliktur,
lëkin u könglini shad tutsa da’ima ziyapette bolghandektur.
16 Mol bayliqi bilen teshwishte ötkendin,
ewzeldur az dunya bilen eyminip ötken Perwerdigardin.
17 Öch-adawet ichide bordighan malning göshini yëgendin köre,
ewzeldur köktat yëgen mëhir-muhebbet ichre.
18 Tërikkek jëdel chiqirar,
sewrchan talash-tartishlarni tinchlandurar.
19 Hurunning yoli goya tikenlik chatqalliqtur,
durusning yoli bolsa daghdam yoldur.
20 Shadlandurar eqilliq oghul atisini,
kemsiter eqilsiz anisini.
21 Exmeqliqi bilen xush bolar eqli yoqlar,
toghra ish körer eqil-idrakliqlar.
22 Pilanlar meghlup bolar meslihet bolmighanda,
muweppeqiyetlik bolar meslihetchi köp bolghanda.
23 Jayida bërilgen jawab kishini xush qilur,
del waqtida qilghan söz neqeder yaxshidur!
24 Danagha uzun ömür bëghishlar hayatliq yoli,
ölükler makanidin yiraqlashturar uni.
25 Perwerdigar weyran qilar tekebburning öyini,
saqlap qalar tul xotunning öy-zëminini.
26 Perwerdigargha yirginchliktur yamanlarning oy-pikiri,
sap biliner aq köngülning yëqimliq sözliri.
27 Achköz kishi öz a’ilisige külpet keltürer,
parixorluqtin nepretlengüchi uzaq ömür körer.
28 Heqqaniy adem özini dengsep sözler,
yaman ademning aghzidin shumluq töküler.
29 Perwerdigar yamandin yiraq turar.
Heqqaniyning du’asigha u qulaq salar.
30 Xush chiray köngülni shadlandurar,
xush xewer ustixangha et qondurar.
31 Hayatliq bëridighan tenbihke qulaq salghanlar,
danalar arisida yashar.
32 Terbiyini ret qilghan özini xar qilar,
tenbihke qulaq salghan eqil tapar.
33 Perwerdigardin eyminish ademge danaliq ögiter,
izzet-hörmetning aldida kichik pë’illiq yürer.
16
1 Köngüldiki oy-pikirler insandindur,
uning toghra jawab bërishi Xudaning ilhamidindur.
2 Insan pak dep biler özining qilghan hemme ishini,
lëkin Perwerdigar dengsep körer ademning niyiti.
3 Tapshur qilmaqchi bolghan ishliringni Perwerdigargha,
netijilik bolar pilanliring shunda.
4 Perwerdigar barliq mewjudatni meqsetlik orunlashturghandur,
hetta yamanlarni balayi’apet künige qaldurghandur.
5 Perwerdigargha yirginchliktur tekebburlar,
muqerrerki, jazasiz qalmas ular.
6 Özgermes muhebbet bilen gunah kechürüm qilinar,
Perwerdigardin eyminish ademlerni yamanliqtin xaliy qilar.
7 Perwerdigarni xursen qilsa ademning tutqan yoli,
Perwerdigar hetta yarashturar düshmenliri bilen uni.
8 Mol bayliqni tapqandin adaletsizlik bilen,
ewzeldur az tapqan heqqaniyliq bilen.
9 Insan öz yoli üchün pilan tüzer könglide,
emma Perwerdigar qarar qilar uning qedimige.
10 Perwerdigarning ilhami bar padishahning qararida,
adaletsizlik chiqmas uning aghzidin höküm chiqarghinida.
11 Adil taraza-mizanlar Xudagha xastur,
taraza tashlirining hemmisi uning ijadidur.
12 Padishahning yamanliq qilishi özi üchün yirginchliktur,
chünki textning mezmut turushi heqqaniyet bilendur.
13 Xursen qilar toghra söz padishahni,
söyer u heq sözligenlerni.
14 Ölümning elchisidur padishahning ghezipi,
biraq qayturar dana kishi uning ghezipini.
15 Hayat qëlishqa nishanidur padishahning tebessumi,
goya bahardiki yamghurdektur uning shepqiti.
16 Danaliqqa ërishish altungha ërishishtin köp ewzeldur,
eqil-idrakliqni tallash kümüshni tallashtin eladur.
17 Toghra ademning daghdam yoli yamanliqtin yiraqtur,
yoligha ëhtiyat qilishning özi jënini saqlap qëlishtur.
18 Awwal këler tekebburluq halakettin,
hakawurluq yiqilishtin.
19 Tekebburlar bilen haram olja bölüshkendin köre,
yashash ewzeldur kemter bolup ëzilgenler bilen bille.
20 Ronaq tapar Perwerdigarning sözige köngül qoyghanlar,
bextlik bolar ishenchini Perwerdigargha baghlighanlar.
21 Könglige danaliq ornighuchi parasetlik dep atilar,
yëqimliq sözler tëximu qayil qilarliq bolar.
22 Eqil-idrak öz igisi üchün hayat buliqidur,
exmeqning öz exmeqliqi ëlip këlidighini jazadur.
23 Dananing qelbidiki danaliq uning aghzidin chiqar,
sözliri tëximu qayil qilarliq bolar.
24 Yëqimliq sözler goya heseldur,
jangha rahet, tenge shipadur.
25 Bezi yollar toghridek körüner kishige,
lëkin axiri ëlip barar ölümge.
26 Emgekchining ishtiyi uni tutar emgekke,
ach qarni mejburlar ishleshke.
27 Qozghar yamanliqni öktem kishi,
oxshar lawuldap turghan otqa uning zuwani.
28 Jëdel-majirani këngeyter hiyligerning sözi,
bir-biridin ayriwëter gheywet yëqin dostlarni.
29 Ëziqturar zorawan kishi öz yëqinini,
bashlar yaman yolda mëngishqa uni.
30 Köz qisish bilen shumluq oylar,
lëwini ching yumush bilen yamanliqni emelge ashurar.
31 Heqqaniyet yolida aqarghan chach hörmet tajidur.
32 Ewzeldur sewrchan adem baturdin,
özini tutuwëlish sheher alghandin.
33 Chek ëtekke tashlanghini bilen,
höküm qilish Perwerdigardindur.
17
1 Jëdel-majiraliq öydiki mol dastixandin köre,
bir burda quruq nan ewzeldur tinch-xatirjemlikte.
2 Chëchen xizmetkar xojayinining yüzini tökidighan oghlini bashqurar,
uning oghulliri qatarida oxshash miras alar.
3 Altun-kümüsh otta tawlinar,
ademning qelbini Perwerdigar sinar.
4 Köngül qoyar qebih sözge yamanliq qilghuchi,
qulaq salar gheywet-shikayetke yalghanchi.
5 Kembeghelni mazaq qilghan haqaret keltürer Yaratquchisigha,
bashqilarning bextsizlikige shadlanghan choqum duch këler jazagha.
6 Tajidur newriler moysipitlarning,
pexridur ata-anilar perzentlerning.
7 Natiqliq exmeqqe yarashmas,
yalghan söz mötiwerge hëch qamlashmas.
8 Para bir tumardur uni bergüchining neziride,
negila barsa u ërishidighandek muweppeqiyetke.
9 Muhebbetni chingaytar gunahni kechürgüchi,
yëqin dostidin ayrilar kona xamanni sorighuchi.
10 Bërilgen bir ëghiz tenbih danagha,
ünümlük bolar urulghan yüz derridin nadangha.
11 Közler rezil peqet isyan kötürüshni,
shunga ewetiler uninggha rehimsiz elchi.
12 Uchrap qalghandin hamaqetning exmeqliq qilishigha,
yaxshiraqtur uchrap qëlish küchükliridin ayrilghan ëyiqqa.
13 Kimki yaxshiliqqa qilsa yamanliq,
öyidin ketmes yamanliq.
14 Tosmidiki su tashqandektur jëdelning bashlinishi,
shunga jëdel ewjige chiqishtin awwal toxtat uni.
15 Yamanni aqlighanliq bilen heqqaniyni qarilighanliq,
her ikkisi Perwerdigargha yirginchlik.
16 Pulning nëme paydisi exmeqning qolidiki? Sëtiwalalamti danaliqni?
Peqet yoq uninggha ërishish niyiti.
17 Dost sanga mëhir-muhebbet körsiter herqachan,
qërindash ëghir künlerde hemdem bolushqa tughulghan.
18 Qol bërip eqilsiz kishi këpil bolar özgige.
19 Gunah qilishqa amraqtur jëdelxor kishi,
öz bosughisini ëgiz qilghan yiqilar özi.
20 Körmes yaxshiliq niyiti yaman,
tartar hiyle-mikirlik til ziyan.
21 Exmeqning atisi bolush qayghuluqtur,
nadanning atisining xushalliqi yoqtur.
22 Bexsh ëter shad köngül shipaliqni,
qurutar rohi sunuqluq yilikni.
23 Para alar yeng ichide chirik kishi,
shunda burmilar adalet yolini.
24 Danaliq turar eqilliqning köz aldida,
eqilsiz xiyaliy qarar töt etrapqa.
25 Azabqa salar hamaqet oghul atisini,
derd-elemge qoyar anisini.
26 Natoghridur heqqaniylargha jerimane qoyush,
adaletni qollighini üchün emeldarlarni urush.
27 Bilimlik kishi kem söz bolar,
eqil-idrakliq adem ëghir-bësiq këler.
28 Hetta exmeqmu jim turuwalsa aqil hësablinar,
aghzini yumuwalsa parasetlik körüner.
18
1 Toptin ayrilghan oylar haman özinila,
qarshi chiqar u herqandaq danaliqqa.
2 Exmeq qiziqmas eqil-idrakqa,
peqet qiziqar oy-pikirlirini ëytishqa.
3 Teng këler yaman kishi nepret bilen,
nomus iza-ahanet bilen.
4 Ademning aghzidin chiqqan sözler oxshar chongqur sugha,
danaliq oxshar bulduqlap turghan bulaqqa.
5 Yamangha yan bësip hökümde,
heqqaniyni naheqchiliqqa uchritish natoghra elwette.
6 Jëdel chiqirar hamaqetning tili,
özini tayaqqa tutup bërer uning aghzi.
7 Hamaqetning aghzi özige baladur.
Uning tili öz jënigha qapqandur.
8 Oxshar gheywet mezzilik tamaqqa,
singip këter tenge tëzla.
9 Kimki hurun bolsa öz ishida,
qërindash bolur buzghunchigha.
10 Mezmut qel’edektur Perwerdigarning nami,
aman bolur heqqaniylar panah tartip uni.
11 Bayning bayliqi goya uning mezmut qorghinidur,
uning xiyalida u ëgiz sëpildektur.
12 Halakettin ilgiri ademning yürikide bolur tekebburluq.
Izzet-hörmettin ilgiri yürer kichik pë’illiq.
13 Sözni axirighiche anglimay turup jawab bergen kishi,
chandurup exmeqliqini, qaldurar xijalette özini.
14 Adem rohi bilen berdashliq bërer aghriq azabigha,
biraq kimmu chidiyalar rohi sunuqluqqa?
15 Bilim alar aqilning qelbi,
bilimge telpüner dananing özi.
16 Sowghat achar kishige asanliq ishikini,
bashlap barar chong erbablarning aldigha uni.
17 Heq biliner awwal sözligüchining sözi dawada,
qarshi terep këlip so’al qoyup tekshürgiche uninggha.
18 Chek tashlash arqiliq tügetkili bolar jangjalni,
yoqatqili bolar mötiwerler arisidiki talash-tartishlarni.
19 Renjigen qërindishigha yëqinlishish qiyin kirishtinmu mezmut qorghangha,
arisidiki jëdel-majira oxshar qorghanning tömür rëshatkilirigha.
20 Dana söz xuddi ësil tamaqdek kishini memnun qilar,
toghra söz köngülge yaqar.
21 Hayat-mamat tilning ilkide bolar,
uni söygen uning mëwisidin hosul alar.
22 Yaxshi xotun alghan kishi yaxshiliq tapqan bolar,
u Perwerdigarning merhemitige ige bolar.
23 Kembeghel yalwurup sözler,
bay bolsa qopal jawab bërer.
24 Bezi dostlar öz’ara bir-birini xarab qilar,
lëkin qërindashtinmu yëqin dost bolar.
19
1 Diyanet yolida mangghan kembeghel kishi,
hiyle-mikir bilen sözleydighan exmeqtin yaxshi.
2 Bilmey turup qizghinliq qilish yaxshi emes,
aldirangghuluq bilen ish qilghan nishangha yetmes.
3 Ademning nadanliqi hayat yolini nabut qilar,
u könglide yenila Perwerdigardin xapa bolar.
4 Bayliq dostni köpeyter,
kembeghel bar dostidinmu ayrilip qalar.
5 Saxta guwahliq bergüchi jazalanmay qalmas,
yalghan ëytquchimu qëchip qutulalmas.
6 Köp kishiler merd ademdin iltipat küter.
Hemme kishi sowghat bergüchige dost tartar.
7 Yirginer kembegheldin qërindashlirimu, yiraqlishar dostliri tëximu,
bikardur ularning arqisidin u yalwurup barsimu.
8 Danaliqqa ërishish özini söygenliktur,
eqil-idrakliq bolush bext tapqanliqtur.
9 Jazalanmay qalmas saxta guwahliq bergüchi,
halakettin qutulalmas yalghan ëytquchi.
10 Heshemetlik turmush exmeqqe yarashmas,
qulning hökümdarlar üstidin höküm sürüshi tëximu qamlashmas.
11 Eqil-idrakliq kishi achchiqlanmas asanliqche,
bashqilarning gunahini kechürüshi shöhret keltürer özige.
12 Shirning hörkirishige oxshashtur padishahning ghezipi.
Ot-chöpke chüshken shebnemdektur uning shepqiti.
13 Hamaqet oghul atisi üchün baladur,
xotunning jëdelliri torustin tamchilighan yamghurdektur.
14 Mirastur öy we mal-mülük ata-bowidin,
eqil-idrakliq xotun Perwerdigardin.
15 Hurunluq kishini gheplet uyqusigha gherq qilar,
bikar telep achliqning derdini tartar.
16 Perwerdigarning emrlirigha emel qilghan jënini saqlap qalar,
uning yolini kemsitken adem halak bolar.
17 Namratqa yardem bërish Perwerdigargha qerz bergen bilen barawer,
uning qilghan shapa’itini Perwerdigar qayturar.
18 Perzentingge ber tüzitish terbiyisi ümid bar waqtida,
lëkin gheziping kelginide uni nabut qilma.
19 Qattiq qehrlik kishi özige jaza ekëler,
qutquzsang uni bir qëtim, yene qutquzmaq këler.
20 Angla nesihetni, qobul qil terbiyini,
shundaq qilghiningda dana bolisen axiri.
21 Kishining könglide pilan köptur,
lëkin emelge ashidighini Perwerdigarning meqsitidur.
22 Kishining istiki sadiqliqtur.
Kembeghel yalghanchidin ewzeldur.
23 Perwerdigardin eyminish ërishtürer kishini heqiqiy hayatliqqa,
u qana’etlik yashap, uchrimas bala-qazagha.
24 Sozar hurun qachigha qolini,
lëkin ëriner aghzigha sëlishqimu ghizani.
25 Mazaqchini ur, sadda uningdin ibret alar,
eqilliqqa tüzitish terbiyisi ber, u öginiwalar.
26 Atisini xorlighan, anisini öydin heydigen oghul,
ulargha uyat hem shermendilik keltürgendur.
27 Ey oghlum, toxtatsang nesihet anglashni,
qachurghiningdur ilim-hëkmettin özüngni.
28 Pasiq guwahchi mazaq qilar adaletni,
yamanning aghzi yalmar rezillikni.
29 Teyyardur mazaq qilghuchilargha jaza,
hamaqetlerning dümbisige qamcha.
20
1 Sharab mesxirichi, haraq jëdel-majirachi,
eqilsizdur herbir haraq-sharab ichip azghuchi.
2 Padishahning ghezipi shirning hörkirishige oxshashtur,
uning achchiqini keltürüsh özining jënini tewekkül qilghanliqtur.
3 Majiradin özini tartish izzet keltürer kishige,
herbir exmeq teyyardur arilishishqa jëdelge.
4 Hurun dëhqan öz peslide yer heydimes,
yighim peyti hëchbir hosul alalmas.
5 Chongqur quduqtiki sugha oxshar ademning oy-pikiri,
biraq uni tartip alalar eqil-idrakliq kishi.
6 Özini dostqa sadiq deydighanlar köp bolar,
biraq heqiqiy ishenchlik birini kim tapalar?
7 Heqqaniy adem diyanet yolida mangar,
uning ewladliri bextlik bolar!
8 Padishah textide olturup höküm chiqirar,
nezer sëlip hemme yamanni yaxshidin ayrar.
9 Kim qelbim paklandi, gunahtin tazilandim dëyeler?
10 Tarazida we ölchemde adil bolmighanda,
her ikkisi yirginchlik biliner Perwerdigargha.
11 Ayan qilar hetta balimu qiliqliridin özini,
herikitide pakliq we toghriliqning bar yaki yoqluqini.
12 Köridighan közni, anglaydighan qulaqni,
Perwerdigar yaratti her ikkisini.
13 Amraq bolma uyqugha, bolmisa namratliqta qalisen,
tirishsang uyqungni ëchip, mol nëmetke toyisen.
14 Xëridar baha taliship “mal nachar!” dep zarlinar,
nëriraqqa bërip “ësil nerse aldim” dep maxtinar.
15 Altunmu bar, le’el-yaqutlarmu köptur,
biraq dana söz bolsa tëpilghusiz göherdur!
16 Natonushqa kapalet bolghan kishidin këpilge tonini ëliwal,
yatqa këpil bolghandin këpillik al.
17 Aldap tapqan nan tatliq bolar,
biraq këyin aghzigha shëghil tolar.
18 Pilan muqim bolar meslihet bilen,
jeng qil aqilane meslihet bilen.
19 Pitnixor ashkarilar sirni,
walaqtegkürdin qachur özüngni.
20 Kimki ata-anisini qarghisa,
öcher uning chirighi tün qarangghusida.
21 Asan ërishken miras,
axirida beriketlik bolmas.
22 Yamanliq qayturimen dëme yamanliqqa,
Perwerdigarni küt, u yardem bërer sanga.
23 Tarazida saxtiliq qilish Perwerdigargha yirginchliktur.
Saxta ölchem qebihliktur.
24 Perwerdigarning iradisidindur insanning qedemliri,
shundaq iken qandaq biler insan öz yolini?
25 Yëniklik bilen “ Xudagha atighan hediye” dep wede bërip,
andin arisalda bolghan kishi özi qiltaqqa këter chüshüp.
26 Dana padishah topan sorughandek soruwëter yamanlarni,
xaman tepkendek ayriwëter ularni.
27 Perwerdigarning nuri chüshüp rohigha ademning,
közütüp turar barliq oy-niyitini uning.
28 Sadiqliq we ishench padishahni qoghdar,
uning texti sadiqliq bilen mustehkem bolar.
29 Yigitlerning küch-quwwiti ularning sheripidur,
aq chachliri bolsa yashanghanlarning hörmitidur.
30 Qamchining izi kishini yamanliqtin tazilar,
tayaq köngülni paklitar.
21
1 Perwerdigarning qolididur padishahning köngli,
bashlar u özi xalighan terepke ëriq suyidek uni.
2 Insan toghra dep biler özining herbir yolini,
lëkin Perwerdigar dengsep körer uning qelbidikini.
3 Ademning heqqaniy we adil ish qilishi,
qurbanliq qilghinidinmu bekrek xursen qilar Perwerdigarni.
4 Gunahtur közning tekebburluqi we qelbning hakawurluqi,
yamanlarning kibirlik turmush kechürüshi.
5 Choqum molchiliq keltürer estayidil ademning pilani,
peqet mohtajliqta qalar barliq aldirangghu kishi.
6 Yalghan sözlep tapqan bayliqlar xuddi,
uchup këtidighan tütün, ejellik tuzaq kebi.
7 Öz bëshigha chiqar yamanlarning zalimliqi,
chünki ret qilar adalet yolida mëngishni.
8 Egridur gunahkarning yoli,
durustur pakning ish-herikiti.
9 Soqushqaq xotun bilen bir öyde yashashtin,
ewzeldur ögzining bir bulungida yashash.
10 Yamanning köngli hërismendur yamanliqqila,
himmet qilmas u hetta öz yëqinlirigha.
11 Nadan ibret alar mazaqchi tartilghinida jazagha,
dana bilim alar nesihet bërilgende uninggha.
12 Adil Xuda közitip turar yamanning öyini,
zawalliqqa yüz tutquzar haman yamanlarni.
13 Kimki qulaq salmisa kembeghellerning dad-peryadigha,
özi dad-peryad qilghandimu hëchkim jawab bermes uninggha.
14 Basar yoshurun sowghat achchiqni,
yeng ichide bërilgen para qehr-ghezepni.
15 Adalet beja keltürülgende heqqaniylar xushal bolar,
yamanliq qilghuchilar bolsa wehimide qalar.
16 Eqil-idrak yolidin chiqquchi,
bolar ölüklerning arisidiki biri.
17 Rahet-paraghetke bërilgen kishi namrat qalar,
bëyimas sharab ichish, yagh chaynashqa amraqlar.
18 Özige qaytar rezilning heqqaniygha pilanlighan yamanliqi,
wapasizning durusqa qilghan yaman niyiti.
19 Soqushqaq we tërikkek xotun bilen yashashtin,
ewzeldur chöl-bayawanda yashash.
20 Aqilning öyide arzuluq bayliq, nazunëmetler,
exmeqler bar dunyasini buzup-chachar.
21 Heqqaniyet we sadiqliqni izdigenler,
chin hayatliq, heqqaniyliq we hörmetke ërisher.
22 Ëlip aqil küchlüklerning shehirini,
ghulitar ularning tayanchi bolghan qorghinini.
23 Öz aghzigha ige bolghan kishi,
saqlap qalar baladin özini.
24 Tekebburluq we chongchiliq qilghan “Mesxirichi” dep atilar,
u ziyade kibirlik bilen ish qilar.
25 Halak qilar özini hurunning temesi,
chünki ishqa barmas uning qoli.
26 U kün boyi achközlük bilen teme qilar,
heqqaniy bolsa ayimay sëxiyliq qilar.
27 Yamanlarning qurbanliqi Perwerdigargha yirginchliktur,
yaman gherezde qilinghan bolsa tëximu shundaqtur.
28 Saxta guwahliq yoqqa chiqar,
öz quliqi bilen anglighuchining guwahliqi menggülük bolar.
29 Qëlindur yaman ademning yüzi,
oylinip mangar durus öz yolini.
30 Herqandaq danaliq, eqil-idrak yaki meslihet,
qarshi bolsa Perwerdigargha, kargha kelmes peqet.
31 Atlar jeng üchün teyyar qilinar,
biraq ghelibe peqet Perwerdigardinla bolar.
22
1 Ewzeldur yaxshi nam zor bayliqtin,
chongqur hörmet altun-kümüshtin.
2 Gaday bilen bayning ortaqliqi shuki:
Perwerdigar yaratquchidur her ikkilisini.
3 Zërek xewp-xeterni körüp qachar,
nadan qarighularche algha bësip azab tartar.
4 Eymense kimki kemterlik bilen Perwerdigardin,
behrimen bolur u bayashatliq, hörmet we heqiqiy hayatliqtin.
5 Hiyligerlerning yolida tiken, tuzaqlar yatar,
hayatini ezizligen kishi ulardin yiraq turar.
6 Terbiyile balangni toghra yolda mëngishqa,
chong bolghandimu shu yoldin chiqmas u shunda.
7 Bay kembeghelni bashqurar,
qerzdar qerz bergüchining quli bolar.
8 Naheqliq uruqini chachqan balayi’apet orar,
uning qehr tayiqi haman sundurular.
9 Sëxiy adem beriket tapar,
chünki u yoqsullargha öz nënidin bölüp bërer.
10 Mesxirichini qoghlisang, jangjal yoqilar,
jëdel-majira we haqaret hem tüger.
11 Dil pakliqini söyidighan we sözliri yëqimliq kishi,
bolar padishahning dosti.
12 Qoghdar Perwerdigar heqiqetni,
yoqqa chiqirar wapasizning sözlirini.
13 Hurun shundaq der:“Shir bar talada,
yem bolimen chiqsam kochigha”.
14 Chongqur oridur buzuq ayalning aghzi,
uninggha chüsher Perwerdigarning ghezipini keltürgen kishi.
15 Nadanliq qaplighandur balilarning qelbini,
nadanliqni qoghlighuchidur terbiye tayiqi.
16 Qalar mohtajliqta peqet, bayliq üchün yoqsulni ezgüchi,
baylargha hem sowghat bergüchi.
Ottuz nesihet
17 Qulaq sal danalarning sözlirige,
köngül qoy men ögetken ilim-hëkmetke.
18 Yaxshidur saqlisang ularni qelbingde,
teyyar bolsa tilingda ular hemishe.
19 Ishenchingni baghlash üchün Perwerdigargha,
bügün ularni tonutimen sanga.
20 Ilim-hëkmet we këngesh bërish üchün sanga,
yëzip bermidimmu ottuz nesihetni mana?
21 Buningdindiki meqset sen heqiqetni bilisen,
özüngni ewetküchilerge hem heqiqiy jawab bëreleysen.
(birinchi nesihet)
22 Yoqsul bolghanliqi üchün uni ëzip nep alma,
sotta yölenchüki yoqni bozek qilma.
23 Chünki aqlar Perwerdigar ularni,
alar u ularni ezgenlerning jënini.
(ikkinchi nesihet)
24 Tërikkek adem bilen dost bolma,
qehrlik adem bilen arilashma,
25 senmu ularni doraysen bolmisa,
chüshisen özüng hem tuzaqqa.
(üchinchi nesihet)
26 Bolma qol bërip këpil bolghuchilardin,
qerz töleshke kapalet bergüchilerdin,
27 qayturghudek nerseng bolmighanda özgining qerzini,
yatqan ornungni tartquzup qoyushungning nëme hajiti?
(tötinchi nesihet)
28 Yötkime qedimde ejdading belgilep qoyghan pasilni.
(beshinchi nesihet)
29 Körgensen ishigha mahir ustini?
U puqraning emes, padishahlarning xizmitididur.
23 (altinchi nesihet)
1 Hökümdar bilen hemdastixan bolghanda,
uning kim ikenlikini ësingde saqla.
2 Eger nepsing yaman bolsa,
özüngni tart pichaq qadalghandek boghuzunggha.
3 Uning nazunëmetlirige ishtey saqlima,
aldamchiliq yoshurulghandur belki ularda.
(yettinchi nesihet)
4 Bay bolimen dep upratma özüngni,
eqilliqliq bilen tashla bu oyungni.
5 Közüng bayliqqa chüshkende u yoqilar,
chünki u birdinla qanat chiqirp, bürküttek uchup këter.
(sekkizinchi nesihet)
6 Bëxilning nënini yëme,
ishtey saqlima uning nazunëmetlirige.
7 Chünki u könglide özining paydisini oylaydighan ademdur.
“Tartinmay yeng, iching” der, biraq köngli sende emestur.
8 Yëgen tamiqing yënip chiqar,
ëytqan chirayliq sözliring bikar bolar.
(toqquzinchi nesihet)
9 Exmeqqe sözlep aware qilma özüngni,
chünki közge ilmas u aqilane sözliringni.
(oninchi nesihet)
10 Yötkime qedimde belgilep qoyghan pasilni,
tartiwalma yëtimlarning ëtizlirini.
11 Chünki qudretliktur ularning Himayichisi,
ularning teripini alar u sanga qarshi.
(on birinchi nesihet)
12 Köngül qoy nesihetke,
qulaq sal hëkmetlik sözlerge.
(on ikkinchi nesihet)
13 Balangdin tüzitish terbiyisini ayima,
u ölüp qalmas tayaq bilen salghangha.
14 Ger ursang tayaq bilen uni,
saqlap qalarsen ejeldin uning jënini.
(on üchinchi nesihet)
15 Ey oghlum, dana bolsang, qelbim yayrar.
16 Toghra sözliseng yürikim shadlinar.
(on tötinchi nesihet)
17 Gunahkarlargha heset qilma,
Perwerdigardin eymen da’ima.
18 Berheq, bardur sëning istiqbaling.
Yoqqa chiqmas arzu-ümiding.
(on beshinchi nesihet)
19 Ey oghlum, sözümge qulaq sal, bol dana,
qelbingni toghra yolgha bëghishla.
20 Bolma haraqkeshlerning arisida,
arilashma göshke toymaslargha.
21 Chünki haraqkesh we toymaslar yoqsulluqta qalar,
gheplet uyqusi ularni jul-jul kiyimde qaldurar.
(on altinchi nesihet)
22 Angla sëni tapqan atangning sözini,
kemsitme anang yashanghanda uni.
23 Bedel tölisengmu heqiqetni tap, satma uni,
tap hem danaliq, terbiye we parasetni.
24 Heqqaniy oghli bolghan ata zor xushalliq tapar,
aqil oghul tapqan ata uningdin shadliqqa tolar.
25 Ata-anang sendin xosh bolsun!
Sëni tughqan anang shadlansun.
(on yettinchi nesihet)
26 Ey oghlum, manga bëghishla qelbingni,
közüng bilen közitip tur yolumni!
27 Pahishe ayal chongqur oridur,
buzuq ayal tar quduqtur.
28 Bundaq ayal xuddi qaraqchilardek mökünüp turar,
insanlar arisida xotunigha wapasiz erlerni awutar.
(on sekkizinchi nesihet)
29 Kimler azab-qayghuda? Kimler jëdel chiqirar, zarlinar?
Kimler sewebsiz yarilinar? Kimning közi meydin qizirar?
30 Mey sorunida uzaq olturghanlar,
ebjesh sharabni ichishke bërilgenler shundaq künge qalar!
31 Sharapning qizilliqigha, jamdiki julasigha qarima,
gëlingdin shundaq siliq ötkenlikige meptun bolma.
32 Axirida u sëni yilandek chëqiwalar,
zeherlik yilandek neshtirini sanjar.
33 Körüner közüngge ghelite menziriler,
eqling ëzip, chiqar aghzingdin qalaymiqan sözler.
34 Bolarsen xuddi dëngiz otturisida leylep qalghandek,
këme moma yaghichining uchida yatqandek.
35 Dersenki: “Mëni dumbalidi, aghrimidi! Urdi, bilmidim hëchnëmini.
Qachan hoshumgha këlip yene ichermen meyni!”
24 (on toqquzinchi nesihet)
1 Yamanlargha heset qilma,
ular bilen bille bolushni arzu qilma.
2 Ular könglide zorawanliqni oylar,
ularning sözliridin shumluq yaghar.
(yigirminchi nesihet)
3 Öy sëlinar danaliq bilen,
mustehkemliner eqil-idrak bilen.
4 Toldurar bilim öyning xanilirini,
herxil qimmetlik ësil bayliqlar bilen.
(yigirme birinchi nesihet)
5 Aqil küchlüktin qudretlik bolar,
bilimlik adem öz qudritini ashurar.
6 Aqilane meslihet bilen urush ëlip bar,
meslihetchi köp bolghanda ghelibilik bolar.
(yigirme ikkinchi nesihet)
7 Yiraqtur danaliq exmeqqe,
köpchilik yighilishida exmeq zuwan sürelmes.
(yigirme üchinchi nesihet)
8 Yamanliq pilanlighan adem “suyiqestchi” atilur.
9 Exmeqliq bilen tüzülgen pilan gunahtur,
adem üchün mazaqchi yirginchliktur.
(yigirme tötinchi nesihet)
10 Ëghir künde jasaritingni yoqatsang,
sen ajizsen.
(yigirme beshinchi nesihet)
11 Qutquz ölüm xewpide qalghanlarni,
qutuldur öltürülüsh aldida turghanlarni.
12 Ger“bilmeptimen” dep qachursang özüngni,
insan könglini dengsigüchi körüp turmasmu buni?
Hayatingni qoghdighuchi bilmesmu?
U herbir ademning emeliyitige qarap yandurmasmu?
(yigirme altinchi nesihet)
13 I oghlum, hesel istëmal qil, u yaxshidur.
Here könikidin alghan hesel tëximu tatliqtur.
14 Tatliqtur danaliq heseldek jëninggha,
istiqbaling parlaqtur ger ërishseng uninggha,
arzu-ümiding hem chiqmas yoqqa.
(yigirme yettinchi nesihet)
15 Rezildek heqqaniyning öyini yoshurun paylap turma,
uning öyini weyran qilma!
16 Chünki u yette qëtim yiqilsimu, yenila ornidin turar,
biraq reziller bala-qazada yiqilar.
(yigirme sekkizinchi nesihet)
17 Reqibing yiqilghanda xushal bolma,
putlashqinida ich-ichingdin shadlanma.
18 Bolmisa yaqturmas Perwerdigar körüp buni,
toxtitar reqibingdin ghezipini.
(yigirme toqquzinchi nesihet)
19 Könglüng biseremjan bolmisun rezillerdin,
yüriking ëchishmisun heset qilip yamanlardin.
20 Chünki bolmas rezillerning istiqbali,
öchürüler yamanlarning chirighi.
(ottuzinchi nesihet)
21 Ey oghlum! Perwerdigardin qorqmas bolma,
padishahni hörmetlimey qalma,
ulargha qarshi chiqquchilargha shërik bolma.
22 Chünki ushtumtut balayi’apet ulargha këler,
Perwerdigar we padishah keltüridighan halaketni kimmu biler?
Bashqa eqliye sözler
23 Bularmu danalarning sözliridur:
hökümde bir terepke yan bësish yamandur.
24 Jinayetchige: “Gunahsiz sen” dep höküm chiqarghuchini,
qarghaydu xelqler; öch köridu el-jama’et uni.
25 Biraq ular jinayetchini eyibligüchidin xursen bolidu,
bext-sa’adetler uninggha këlidu.
26 Semimiy jawab bergüchi körsiter chin dostluqni.
27 Tügetkin awwal sirttiki ishlarni,
orunlashturghin ëtizdiki ishliringni,
qurghin andin öyüngni.
28 Sewebsiz yëqininggha qarshi guwahliq qilma,
yalghan sözlep aldima.
29 Dëme:“U manga qandaq qilghan bolsa, menmu uninggha shundaq qilimen,
uning manga qilghinidek yandurimen”.
30 Öttüm men hurunning ëtizliqidin,
eqilsizning üzümzarliqidin.
31 Mana her yëridin tikenler ösüp chiqqan,
yawa ot-chöpler hemme yerni qaplighan,
qoruq tëmi örülüp ketken!
32 Ularni körüshüm bilen oygha pattim,
körginimdin mundaq sawaq aldim:
33 dëseng: “Biraz közümni yumuwalay, birdem uxliwalay,
yene birdem put-qolumni almap yëtiwalay”,
34 yëninggha këler qaraqchidek namratliq,
qoralliq bulangchidek mohtajliq.
25 Sulayman padishahning pend-nesihetlirining dawami
1 Töwende bayan qilinidighanlirimu Sulayman padishahning pend-nesihetliri bolup, bularni Yehudiye* Sulayman padishahning wapatidin këyin Isra’illarning on ikki qebilidin oni Sulaymanning oghlining padishahliq qilishigha qarshi turup, özliri ayrim padishahliq quridu. Bu padiishahliq Isra’iliye padishahliqi, qalghan ikki qebile Sulaymanning oghli hokümranliqida qurulghan padishahliq Yehudiye padishahliqi dep atilidu. padishahi Xizkiyaning ordisidikiler köchürüp toplighan.
2 Perwerdigarning ulughluqidur uning karametlirining sirliqliqi,
padishahlarning shöhritidur ishlarning tëgige yëtip yëshishi.
3 Asmanning ëgizlikini, yerning chongqurluqini bilgili bolmas,
shuninggha oxshash, padishahlarning könglidikining tëgige yetkili bolmas.
4 Awwal kümüshni tawlap, chiqindisini ayrip tashla,
andin zerger quyup chiqidu nepis bir qacha.
5 Awwal padishahning huzuridin qoghliwet yaman meslihetchilerni,
andin heqqaniyet bilen mustehkem bolar uning texti.
6 Padishahning aldida özüngni chong tutma,
yaki erbablarning ornida turuwalma.
7 Chünki ornungni janabqa bërishke chaqirilip, pegahqa chüshüp qalghandin,
bashqilarning teklip qilishi bilen pegahtin törge ötkining ewzel.
8 Aldirangghuluq bilen sotqa erz qilma,
qandaq qilisen mubada yëqining sëni shermende qilsa?
9 Munazirilesh yëqining bilen sëning heq bolsa,
lëkin bashqilarning sirini achma.
10 Bolmisa, buni anglighuchi qaldurar sëni uyatqa,
qutulalmaysen sësiq namdin shu chaghda.
11 Jayida qilinghan sözler,
kümüsh tawaqqa tizilghan altun almilardektur.
12 Qulaq salghuchi üchün danalarning tenbihi,
goya altun halqa yaki sap altun bëzek kebi.
13 Ewetküchi üchün sadaqetmen elchi,
xuddi orma waqtida qar soghuqi kebi,
chünki urghutar u xojayinining rohini.
14 Sowghat bërimen dep maxtanghan lëkin bermigen kishi,
xuddi yamghuri yoq qara bulut we boran kebi.
15 Sewr-taqet bilen sözligende hökümdar köner.
Yumshaq söz söngektin öter.
16 Heselge ërishkende peqet toyghuchila ye,
köp yep yanduruwetme.
17 Az dessigin qoshnangning bosughisigha,
toyup sendin öch bolup qalar bolmisa.
18 Yëqinigha qarshi yalghan guwahliq bergüchi,
goya toqmaq, qilich we ötkür oqta zerbe bergen kebi.
19 Ëghir künlerde tayinish wapasizgha,
oxshar chirigen chish, sunghan putqa.
20 Naxsha ëytip bërish ghemkin kishige,
oxshar soghuq künde kiyimini salduruwalghangha,
yaki tuz quyghandek yarisigha.
21 Düshmining ach bolsa, nan ber,
ussighan bolsa, su ber.
22 Xijalette qaldurisen uni shunda,
yandurar Perwerdigar sanga.
23 Shimal tereptin chiqqan shamal qattiq yamghur yaghdurar,
chëqimchiliq bolsa ghezepni chirayigha chiqarar.
24 Soqushqaq xotun bilen bir öyde yashashtin,
ewzeldur ögzining bir bulungida yashash.
25 Yiraq yurttin kelgen xosh xewer xuddi,
changqashni qandurghan muzdek su kebi.
26 Rezilge yol qoyghan heqqaniy kishi,
xuddi lëyip ketken bulaq, bulghanghan quduq kebi.
27 Yaxshi emestur heselni heddidin ziyade yëysh,
shereplik emestur shöhretpereslik qoghlishish.
28 Özini tutuwalalmaydighan kishi,
xuddi sëpili buzuwëtilgen sheher kebi.
*1 26
1 Yazda qar, orma waqtida yamghur qamlashmighandek,
exmeqqimu izzet-hörmet qamlashmas.
2 Qushqach uchup, qarlighach qanat qaqqandek,
sewebsiz qarghashmu kishige tegmes.
3 Yarashqandek qamcha atqa, noxta ëshekke,
yarishar derre exmeqning dümbisige.
4 Jawab qayturma eqilsizning exmeqliqige yarisha,
uninggha oxshap qalisen bolmisa.
5 Jawab qaytur eqilsizning exmeqliqige yarisha,
u özini eqilliq chaghlap qalar bolmisa.
6 Exmeqtin xewer yollighan kishi,
goya öz putini özi chapqan, zeher yutqan kebi.
7 Kargha kelmigendek putliri tokurning,
kargha kelmes aghzidiki pend-nesihet exmeqning.
8 Izzet-hörmet bildürüsh exmeqqe,
oxshar salghigha tashni baghlap qoyghangha.
9 Pend-nesihet exmeqning aghzidiki,
goya mest shiltiwatqan tikenlik shax kebi.
10 Yallisa exmeqni yaki udul kelgen ademni kimki,
bolar qarighularche oq atqan mergen kebi.
11 It aylinip këlip yalighandek öz qusuqini,
qaytar exmeq öz exmeqliqini.
12 Kördüngmu özini aqil chaghlighan kishini?
Uningdin ümid kütkendin exmeqtin ümid kütken yaxshi.
13 Hurun derki: “Shir bardur kocha we meydanda”.
14 Ëchilip-yëpilar ishik mujuqida,
ëghinap yatar hurun kariwitida.
15 Hurun sunar qolini qachigha,
ghizani aghzigha sëlishqimu ëriner hetta.
16 Hurun özini shundaq chaghlar,
hetta aqilane jawab bëridighan yette kishidinmu aqil sanar.
17 Arilishish özige munasiwetsiz jangjalgha,
oxshar ötüp këtiwatqan itning quliqini tartqangha.
18-19 Öz yëqinini aldap, “Chaqchaq qilip qoydum” dëgüchi,
xuddi otluq, ejellik oqlarni atqan telwe kebi.
20 Ot öcher otun bolmisa,
jëdel tüger chëqimchi bolmisa.
21 Xuddi chogh üstige salghan kömür kebi,
ot üstige tashlighan otun kebi,
ulghaytar jëdelxor jëdel-majirani.
22 Oxshar gheywetchining sözliri mezzilik tamaqqa,
tenge singip këter tëzla.
23 Tili hesel, dili zeher kishi,
kümüsh hel bërilgen sapal qachining özi.
24 Öchmenlik qilghuchi chirayliq söz bilen niqablinar,
biraq könglide hiyle-mikir saqlar.
25 Shunga ishinip ketme u mulayim sözligende,
chünki yette qat iplasliq bardur uning qelbide.
26 Öchmenlikini u hiyligerlik bilen yapar,
lëkin uning rezilliki jama’et aldida ashkara bolar.
27 Kishige ora kolighan özi chüsher,
özgige domilatqan tash özige qaytar.
28 Yalghanchi özi ziyan keltürgenlerni öch körer,
xushametchi halaket ëlip këler.
27
1 Maxtanma etiki kününg bilen,
chünki etining nëme ëlip këlishini bilmeysen.
2 Maxtanma öz özüngdin, sëni bashqilar maxtisun,
maxtanma öz aghzing bilen, sëni yatlar maxtisun.
3 Tashmu hem qummu ëghir,
biraq exmeq keltürgen azab ikkisidinmu ëghir.
4 Ghezep rehimsizdur, qehr oxshar kelkünge,
biraq taqabil turalar kimmu kündishining kündeshlikige?
5 Ashkara tenbih yoshurun muhebbettin eladur.
6 Dostungning salghan jarahiti uning wapadarliqidindur,
düshminingning söyüshliri bolsa hiyligerlikidindur.
7 Bizardur toq kishi heseldinmu,
tatliqtur achliqta herqandaq achchiq nersimu.
8 Öyidin ayrilghan kishi,
uwisidin ayrilghan qush kebi.
9 Achar xushbuy may we etir kishining könglini,
semimiy meslihitidin biliner dostning ghemxorluqi.
10 Öz dostung hem atangning dostini tashlima,
bëshinggha kün chüshkende tughqiningning öyige barma.
Eladur yiraqtiki tughqandin yëqindiki qoshna.
11 Ey oghlum, danaliq tap, könglümni chömdür xushalliqqa,
shunda jawab qayturalaymen mëni tenqid qilghanlargha.
12 Zërek kishi xewp-xeterni körüp qachar,
nadan qarighularche algha bësip azab tartar.
13 Yatqa kapalet bergüchidin këpilge tonini ëliwal,
natonushqa këpil bolghuchidin këpillik al.
14 Kimki tang seherde warqirap qoshnisidin amanliq sorisa,
bu qarghighandek anglinar qoshnisigha.
15 Soqushqaq xotun oxshar,
yamghurluq künde torustin toxtimay tamchilighan tamchigha.
16 Oxshar uni tosushning özi boranni tosushqa,
yaki ong qoli bilen may changgallighangha.
17 Tömür tömürni bileydu,
adem ademni ötkürleshtüridu.
18 Mëwisini yer enjür köchitini perwish qilghuchi,
izzetke ërisher xojayinini yaxshi kütküchi.
19 Su ademning yüzini eks ettürgen kebi,
ademning özini eks ettürer yüriki.
20 Hëch toymas gör we ölükler makani,
qana’et tapmas ademning nepsi.
21 Tawlinar altun-kümüsh otta,
sinilar adem maxtalghanda.
22 Soqsangmu bughday soqqandek exmeqni,
ayrilmas yenila uningdin exmeqliqi.
23 Padiliringning ehwalini obdan igile,
mal-waranliringgha yaxshi qara.
24 Chünki bayliq menggülük bolmas,
qalmas tajmu ewladtin-ewladqa miras.
25 Chöpler qurup, yëngi chöpler ösüp chiqqanda,
tagh baghridiki otlar orulghanda,
26 qoylarning yungliri sanga kiyimlik bolar,
öchkilerni satqan pul bir ëtizgha yarar.
27 Yëterlik bolar süti öchkilerning,
ozuqigha sëning we a’ilengning,
turmushini qamdishigha hem dëdekliringning.
28
1 Qachar hëchkim qoghlimisimu yamanlar,
shirdek baturdur heqqaniylar.
2 Köpiyer hökümdarlar gunah köpeyse yurtta,
muqimliq dawamlishar dana we bilimlik hökümdar bolghanda.
3 Kembeghel kembeghelni bozek qilsa,
oxshar zira’etlerni nabut qilidighan qara yamghurgha.
4 Perwerdigarning telimidin waz këchish yamanlarni maxtighanliqtur,
uning telimige emel qilish yamanlar bilen qarshilashqanliqtur.
5 Chüshenmes reziller adaletni,
toluq chüshiner Perwerdigargha telpüngüchiler uni.
6 Diyanet yolida mangghan kembeghel kishi,
egri yolda yürgen baydin yaxshi.
7 Aqil oghuldur Perwerdigarning telimige emel qilghan,
atisini nomusqa qaldurar nan qëpilargha hemrah bolghan.
8 Jazanixorluq bilen bayliqini köpeytken kishining bayliqi,
kembeghellerge saxawet qilghuchi üchün qalar axiri.
9 Perwerdigarning telimige kimki qulaq salmisa,
uning du’alirimu yirginchliktur hetta.
10 Duruslarni yaman yolgha azdurghuchi chüsher özi kolighan origha.
Pak-diyanetlik mirasxor bolar yaxshiliqqa.
11 Danadur bay öz neziride,
ayandur uning qandaqliqi zërek kembeghelge.
12 Jahanni qaplar tentene heqqaniylar hoquq tutsa,
ademler özini qachurar yamanlar hakimiyet yürgüzse.
13 Ronaq tapalmas öz gunahlirini yoshurghan,
rehim-shepqetke ërisher gunahlirini iqrar qilip qol üzgen.
14 Bextliktur Perwerdigardin eymengen hemishe,
uchrar boyni qattiq balayi’apetke.
15 Yoqsullarning üstidiki rezil hökümdar,
hörkirep turghan shir, ow izdep yürgen ëyiqqa oxshar.
16 Eqilsiz hökümdar qattiq zalimliq salar,
haram bayliqtin nepretlengenning ömüri uzirar.
17 Qan töküp wijdan azabi tartquchi qëchip yürer ölgüche,
qilmisun uni hëchkim himaye.
18 Qutquzular diyanet yolida mangghan,
toyuqsiz yiqilar egri yolda mangghan.
19 Yërige ishligenning qorsiqi toq bolar.
Quruq xiyal sürgen tolimu yoqsulluqqa qalar.
20 Ërisher mol beriketke sadiq kishi,
jazasiz qalmas bayliqqa ërishishke aldirighuchi.
21 Birige yan bësish yamandur,
biraq adem bir burda nan üchünmu bundaq gunahni ötküzür.
22 Achköz aldirar bay bolushqa,
bilmey qalar u yoqsulluq chüshüshini öz bëshigha.
23 Bashqilarning xataliqigha tenbih bergüchi xushametchige qarighanda,
köp himmet tapar axirida.
24 Ata-anisini bulap, yene “Bu gunah emes” dëgen,
bir qatarda sanilar jangha zamin bolghuchi bilen.
25 Jëdel-majira tërar achközlük qilghan,
rawaj tapar Perwerdigargha ishench baghlighan.
26 Exmeqtur öz eqlige ishengen,
aman qalar danaliq bilen ish tutqan.
27 Mohtajliqta qalmas namratlargha xeyrxahliq qilghan,
nurghun lenetke qalar ularni körmeske salghan.
28 Yamanlar hoquq tutsa, ademler özini qachurar,
ular zawal tapsa, heqqaniylar hoquq tutar.
29
1 Kimki qayta-qayta eyiblengendimu boyni qattiqliq qilsa,
tuyuqsiz bitchit bolup, qalar qutquzulghusiz halgha.
2 Puqra shadlinar heqqaniylar hoquq tutsa,
nale-peryad kötürer reziller höküm sürse.
3 Atisini shadlandurar danaliqni söygen oghul,
mal-mülkini buzup-chachar pahishilerge hemrah bolghan oghul.
4 Padishah mustehkem qilar adalet bilen yurtni,
parixor bolsa zawal tapquzar uni.
5 Öz yëqinigha xushamet qilghan kishi,
goya putigha qapqan qurghan kebi.
6 Özige tuzaq qurar yamanning gunahi,
naxsha ëytip shadlinar heqqaniy.
7 Heqqaniy köngül böler kembeghellerning hoquqigha,
rezillerning kari bolmas buninggha.
8 Mazaqchilar qutritip qalaymiqanlashturar pütün sheherni,
biraq aqillar yandurar qehr-ghezepni.
9 Aqil exmeq bilen dewagha chüshkinide,
tinchliq bolmas, exmeq hürpiyip qilar mesxire.
10 Diyanetliktin nepretliner qanxorlar,
almaqchi bolar durusning jënini ular.
11 Exmeq biraqla ashkarilar ghezipini,
aqil bësiwalar özini.
12 Hökümdar yalghan sözlerge qulaq salsa,
barliq emeldarliri mangar yaman yolgha.
13 Gaday we uni ezgüchining ortaqliqi shuki,
Perwerdigardur her ikkilisining közige nur bergüchi.
14 Padishah adalet bilen höküm qilsa ajizlargha,
mehkem turar uning texti menggüge.
15 Tayaq we tenbih eqil tapquzar baligha,
öz meylige qoyup bërilgen bala uyat keltürer anisigha.
16 Naheqliq köpiyer hoquq tutsa yamanlar,
ularning yiqilghinini körer heqqaniylar.
17 Oghlungni terbiyiliseng, aram tapquzar u sëni,
söyündürer hem könglüngni.
18 Xelq tizginsiz qalar, bolmisa Perwerdigarning wehiysi,
bextlik bolar uning telimige emel qilidighan kishi.
19 Söz bilenla tüzetkili bolmas qulning xataliqini,
ëtibar qilmas u chüshensimu sözüngni.
20 Körgenmu oylimay sözleydighan kishini?
Uningdin ümid kütkendin exmeqtin ümid kütken yaxshi.
21 Kimki qulini kichikidin öz meylige qoyiwetse,
axiri u qul awarichiliq ëlip këler özige.
22 Tërikkek jëdel-majira qozghap turar,
mijezi ittik kishining gunahliri köp bolar.
23 Kishini pes qilar meghrurluq,
hörmetke ërshtürer kemterlik.
24 Öz jënigha düshmen bolar oghri bilen shërik bolghuchi,
sotta yalghan ëytsa, lenetke qëlishini anglap turupmu u ëytmas rasttini.
25 Bendidin qorqush özi üchün tuzaq qurghanliqtur,
lëkin Perwerdigargha ishengen adem aman qalur.
26 Iltipat ister köp kishiler hökümdardin,
adalet këler ademge Perwerdigardin.
27 Yirginer heqqaniylar naheqchiliq qilghanlardin,
yamanlar bolsa adil yolda mangghanlardin.
30 Agurning pend-nesihetliri
1 Massaliq Yaqehning oghli Agurning sözliri,
uning Iti’ël bilen Ukalgha ëytqanliri:
2 Insanlar arisidiki eng nadini men ikenmen,
ademde bolushqa tëgishlik eqil mende yoq iken,
3 danaliqni öginelmidim,
birdinbir Muqeddes Bolghuchi heqqide yoq iken sawatim.
4 Kim ershke chiqqan hem ershtin chüshken?
Kim shamalni qollirida tutqan?
Kim sularni tonigha yögigen?
Kim yer-zëminning chëgrisini belgiligen?
Uning ismi nëme? Uning oghlining ismichu? Bilmemsen?
5 Xudaning herbir sözi heqiqettur,
özini panahlighanlargha u qalqandur.
6 Qoshma Xudaning sözlirige hëchnëmini,
bolmisa u eyibler sëni, ashkarilar yalghanchiliqingni.
7 I Perwerdigar, tileymen ikki nersini sendin,
ayimighaysen men ölgüche bularni mendin.
8 Mendin yiraq qilghaysen saxtiliq we yalghanchiliqni,
qilmighaysen gaday yaki baymu mëni,
ëhtiyajimgha layiq bergeysen rizqimni.
9 Chünki bayashatliq ichide sendin tënip,
“Perwerdigar kimmu?” dep qalmay,
yaki yoqsuzchiliqta oghriliq qilip,
i Xuda, sëning naminggha dagh keltürüp qoymay.
10 Qulni yamanlima xojayinigha,
qarghiwëter qul sëni, eyibkar bolarsen bolmisa.
11 Shundaqlarmu barki, öz atisini qarghaydighan,
öz anisigha bext tilimeydighan.
12 Shundaqlarmu barki, özlirini pak chaghlaydighan,
emeliyette ularning meynetchiliki tazilanmighan.
13 Shundaqlarmu barki, chiqip turar tekebburluqi közliridin,
bëshi taqishar asmangha hakawurluqidin.
14 Shundaqlarmu barki,
yoqitish üchün bu dunyadin namratlarni,
yalmash üchün insanlar ariisidiki mohtajlarni,
bardur ularning qilichtek chishliri, pichaqtek ëziq chishliri,
15 Zülükning* Zülük – boghum tenlik haywan. Tëni uzunchaq we sel yapilaq, adem we haywanlarning qënini shoraydu. ikki qizi bar,
ular “bergin, bergin” dep towlishar.
Üch nerse barki, hëch toymaydighan,
yaq, töt nerse bar, esla yëterlik dëmeydighan,
ularki:
16 gör, tughmas xotun, qaghjirighan yer we yalmawatqan ot.
17 Choqular jilghidiki qaghilar yaki yewëter bürkütning baliliri,
atisini mesxire qilip, anisini kemsitküchining közini.
18 Üch ish barki, men üchün intayin sirliq bolghan,
yaq, töt ish bar, eqlim yetmeydighan,
ularki:
19 bürkütning asmanda uchushi,
yilanning tashta bëghirlishi,
këmining dëngizda mëngishi.
Yigitning qizgha ashiq bolushi.
20 Mundaqki zinaxor xotunning tutqan yoli:
oghriliqche yep bolup sürter u aghzini,
der: “Qilmidim men hëchqandaq yamanliqni”.
21 Üch ish barki, yer-zëminni silkindüridighan,
yaq, töt ish bar yer kötürelmeydighan.
Ularki:
22 qulning padishah bolushi,
exmeqning rawaj tëpishi,
23 nepretke uchrighan ayalning erge tëgishi,
dëdekning öz xanimining ornini tartiwëlishi.
24 Dunyada kichik tenlik,
töt xil janiwar bar, bekmu eqilliq,
ularki:
25 chümüle; gerche ajiz bolsimu,
biraq yazda ozuq teyyarliwëlishni biler.
26 Sughur; gerche küchsiz bolsimu,
xada tashlarning arisigha uwa salar.
27 Chëketke; gerche padishahi bolmisimu,
lëkin qatar sep tüzüp mangar.
28 Keslenchük; gerche uni qol bilen tutuwalghili bolsimu,
lëkin u xan ordilirighimu kiriwalar.
29 Üch haywan barki, qedemliri heywetlik,
yaq, töt janiwar bar, mëngishi heywetlik.
Ularki:
30 shir; haywanatlar ichide eng küchlüki,
hëch nëmidin qorqmay arqigha yanmaydighan.
31 Xoraz we serke; gewdisini kötürüp ghadiyip mangidighan,
padishah; qoshunini bashlap mangidighan.
32 Ger exmeq bolup, chong tutsang özöngni,
yaman gherezde bolghan bolsang we yaki,
tut qolung bilen aghzingni!
33 Chiqar sëriq may qaymaq qochulsa,
chiqar qan birining burni mijilsa,
shuningdek chiqar ghezeptin jëdel-majira.
*15 31 Padishahning anisining nesihiti
1 Massa padishahi Limu’ëlning ëytqanliri,
anisining uninggha ögetkenliri:
2 ey oghlum, baghrimni yërip chiqqan oghlum,
Xudadin tilep alghan oghlum,
nëme dësem bolar men sanga?
3 Küch-quwitingni serp qilma, ömrüngni bikar qilma,
padishahlarni weyran qilghuchi xotunlargha.
4 Ey Limu’ël, layiq emes sharab padishahlargha,
yarashmas meyge bërilish hökümdargha.
5 Chünki ular sharab ichip, untup qalar qanunni,
burmiliwëter ëzilgenlerning hoquqini.
6 Bergin sharabni ölüm girdabida turghanlargha,
bergin meyni qayghu-hesret chekkenlerge!
7 Ular sharab ichip, untusun özlirining namratliqini,
eslep qalmisun tartqan derdlirini.
8 Özini aqliyalmaydighanlar üchün sözligin,
ajizlarning hoquq üchün aghzingni achqin.
9 Süküt qilma, adil höküm qilghin,
yoqsul we mohtajlarning hoquqini qoghdighin.
Peziletlik ayal
10 Kim alalaydu peziletlik ayalni?
Artuqtur göherdinmu uning qedir-qimmiti.
11 Bundaq ayalgha dilidin ishench qilar ëri,
kem bolmas ërining hëch nersisi.
12 Ërigha yaxshiliq qilar u ömür boyi,
uchratmas ziyangha uni.
13 U tallap qoy yungi we kendir rextni,
öz qolida hewes bilen pütküzer kiyim-këchekni.
14 U soda këmiliri kebi,
toshar yiraqtin ozuq-tülüklerni.
15 Ornidin turup u tang süzülmeste,
yëmeklik teyyarlar a’ilisidikilerge,
ish teqsim qilar dëdeklirige.
16 U ëtizni körüp oylanghandin këyin sëtiwalar,
öz ejri bilen tapqanlirigha üzümzarliq berpa qilar.
17 Ishqa mehkem baghlap u bëlini,
küchlendürüp bileklirini.
18 Körer ishliginining paydisini,
këchiche öchürmes chirighini.
19 Aylandurar u qoli bilen urchuqni,
ëgirer barmaqliri bilen yipni.
20 Ayimas u yoqsullardin yardimini,
uzitar hajetmenlerge yardem qolini.
21 Qar yaghsimu a’ilisidikiler üchün yoqtur endishisi,
chünki qëlin kiyindürülgen ularning hemmisi.
22 Özi tiker u kariwat yapquchlirini,
nëpiz kendir, ësil rextlerdindur uning libasliri.
23 Ëri sheher derwazisi* Sheher derwazisi – sheherge kiriish ëghizi bolup, bu yerde yurt aqsaqalliri dewalarni bir terep qilidu hem soda-sëtiq, jama’et yighilishi, uchur almashturush qatarliqlar ëlip bërilidu. aldida aqsaqallar bilen olturur,
u yerde uning abruyi bardur.
24 U kendir rexttin tikip satar kiyimlerni,
sodigerlerge ötküzer belbaghlarni.
25 Küch-qudret we izzet-hörmet uning libasi,
xushalliq bilen kütüwalar u këlechekni.
26 U danaliq bilen sözler,
mëhribanlarche nesihet bërer.
27 U a’ilisidiki ishlarni yaxshi bashqurar,
yëtip yëmes bikar.
28 Perzentliri hörmette uni teripler,
ërimu uni maxtap mundaq der:
29 “Peziletlik ayallar köp iken,
lëkin hemmisidin artuq turarsen, ëship chüshisen”.
30 Aldamchidur jelpkarliq, bir köpüktur hösn-jamal,
maxtashqa ërisher Perwerdigardin eyminidighan ayal.
31 Uning mëhnitining mëwilirige layiq teriplenglar uni,
sheher derwazilirida maxtashqa ërishtürsun uni uning ejirliri!
*23 |
||
